Jak Unia odbuduje się po kryzysie

Zielona transformacja oraz transformacja cyfrowa – to dwa filary, wokół których odbywać się będzie odbudowa gospodarek Unii Europejskiej po kryzysie – mówią przedstawiciele Komisji Europejskiej, banków centralnych, instytucji unijnych i sektora finansowego podczas Europejskiego Kongresu Finansowego, którego sesje transmitowane są online. W jaki sposób to ma nastąpić?

– Zarówno zielona jak cyfrowa transformacja będą ważnymi elementami pokryzysowej odbudowy europejskiej gospodarki (…) Zielona transformacja pomoże w odbudowie, gdyż daje okazję do powstanie wielu miejsc pracy – powiedział podczas EKF Valdis Dombrovskis, wiceprzewodniczący wykonawczy Komisji Europejskiej.

– W każdym kraju ludzie mówią już o zagrożeniach klimatycznych (…) Agenda klimatyczna jest priorytetem (…) Pandemia jest niewidzialnym ryzykiem, ale ma wielki wpływ na cale kontynenty (…) Na początku nie było widać ogromnego wpływu zmian klimatycznych, ale są porównywalnie wielkim ryzykiem jak ona (…) Odbudowa będzie „zielona” albo jej nie będzie – dodał Jean Lemierre, przewodniczący rady nadzorczej grupy bankowej BNP Paribas, największego banku w Europie.

Wiceprezes Europejskiego Banku Inwestycyjnego Teresa Czerwińska, była minister finansów wylicza, że bank szacuje roczne inwestycje w obszarze zielonej gospodarki w całej Unii na 470 mld euro, a potrzeby inwestycyjne w zakresie transformacji cyfrowej – na 125 mld euro rocznie.

– Warunki wymagają konkretnej odpowiedzi na ten kryzys. Europa ma taką odpowiedź. Kierunek rozwoju jakim jest zielona i cyfrowa transformacja gospodarcza są dziś bardzo aktualne – powiedziała.

Unia przedstawiła ambitny plan pokryzysowej odbudowy i jego źródła jego finansowania. „Ratunkowe” finansowanie to 540 mld euro pożyczek z Europejskiego Mechanizmu Stabilizacyjnego (ESM), o które mogą się zwrócić państwa najbardziej poszkodowane przez pandemię. Do tego dochodzi budżet Unii w wysokości 1,1 biliona euro w perspektywie lat 2021-27. A ostatni Komisja Europejska zaprezentowała projekt funduszu odbudowy Next Generation EU w wysokości 750 mld euro.

– (To) zapewni siłę finansową (…) dla europejskich krajów na inwestycje i reformy potrzebne by pomóc odbudowie gospodarek, pomóc im stać się bardziej odpornymi, zrównoważonymi i inkluzyjnymi – mówił Valdis Dombrovskis.

Wiceprezes banku centralnego Szwecji (Sveriges Riksbank) Anna Breman mówiła, że działania banków centralnych mogą pomóc w „zielonej” transformacji. Po pierwsze poprzez prace analityczne i badania pozwalające zrozumieć wpływ zmian klimatycznych na gospodarkę. Ale także poprzez regulacje dla sektora finansowego oraz prowadzony obecnie przez nie na całym świecie skup aktywów. Mogą po prostu oceniać kupowane aktywa pod kątem wpływu na zieloną transformację. I przyjmować je do swojego bilansu lub nie.

– Musimy zmienić politykę w myśl Porozumienia Paryskiego i ocenić to, co mamy w bilansie. Trzeba ewaluować aktywa zgodnie z naszą polityką – powiedziała.

– Zmiany klimatyczne mogą wywałać nowy kryzys równie groźny jak spowodowany koronawirusem. Będzie on zagrożeniem dla stabilności finansowej i dla stabilizacji cen. Banki centralne mogą odegrać ważną rolę w przeciwdziałaniu zmianom klimatycznym, możemy podjąć działania przeciwko zagrożeniom związanym z tymi zmianami – dodała.

Do walki z załamaniem gospodarki w wyniku pandemii stanęły rządy i banki centralne poszczególnych państw, ale pojawia się pytanie, czy jest już jasne z jakim walczą wrogiem? Czyli – z jakim kryzysem mamy do czynienia. Z takim, jakiego jeszcze nie było – pada najczęściej odpowiedź. A konkretnie?

– Kryzys ma bardzo wiele różnych twarzy, wpływa na nasze zdrowie, gospodarkę, ujawnia napięcia społeczne (Bardzo nieoczywiste jest, akie są prawidłowe odpowiedzi na ten kryzys, nie ma podręcznika. Kilka miesięcy związanych z lockdownem może mieć wpływ na to, jak gospodarka będzie wyglądała przez dekadę – mówił prezes Polskiego Funduszu Rozwoju Paweł Borys.

– Patrząc na aktualny kryzys i implikacje dla polityki monetarnej możemy rozróżnić dwie charakterystyki. Szoki podażowe i popytowe wzmacniają się wzajemnie różnymi kanałami. Po stronie podaży szok był związany ze restrykcyjnością kwarantanny. Ograniczenia podaży spotkały się z zamrożeniem popytu – mówił Jiří Rusok, prezes banku centralnego Czech Česká národní banka.

– Podaż już się odradza. Największy problem to odbudować popyt, zwłaszcza w obliczu nieustannej niepewności (…) Produkcja i podaż będą się odbudowywać, ale konsumenci będą czekać. Obecny kryzys zaczyna przypominać te wszystkie przeszłe, w których niewystarczający popyt odgrywał zasadniczą rolę. (…) Drugi najważniejsze zagadnienie związane z obecnym kryzysem jest to, że dokonuje on podziału strukturalnego gospodarki na wygranych i przegranych – dodał.

– Dla okresu odbudowy kluczowe będzie jest zaufanie konsumentów, czy będą wydawać, czy będą oszczędzać – powiedział Jean Lemierre.

Jaka jest więc rola rządów i banków centralnych? Czy rządy mają tylko wydawać i wydawać pieniądze, żeby pobudzić popyt nie bacząc jak rośnie dług publiczny? Większość krajów na popandemiczny kryzys odpowiedziała bardzo podobnie: większymi gwarancjami na kredyty, większymi wydatkami publicznym, zapowiadanymi inwestycjami publicznymi. Ale – według szacunków Komisji Europejskiej – potrzeby pożyczkowe netto rządów Unii w tym roku będą stanowić przeciętnie 8,29 proc. PKB państw, a Polski – 9,5 proc. PKB.

– Nawis pokryzysowego długu może zatrzymać odbudowę i ograniczyć perspektywy wzrostu. Musimy zadać sobie pytanie, czy to nie poszło za daleko – mówił Bricklin Dwyer, główny ekonomista i dyrektor Mastercard Economics Institute.

Nie wiadomo, jak można będzie w przyszłości rozwiązać problem pokryzysowego zadłużenia. Dług publiczny w USA sięgnie w tym roku 140 proc. PKB a w państwach strefy euro średnio może dojść do 100 proc. PKB. Na razie rządowe obligacje kupują banki centralne robiąc w bilansach banków miejsce na kolejne, dzięki czemu te dalej mogą kupować rządowy dług.

Paul De Grauwe, profesor w London School of Economics uważa, że sytuacja byłaby bardziej przejrzysta, gdyby banki centralne monetyzowały rządowy dług.

– Sądzę, że Europejski Bank Centralny powinien bezpośrednio finansować teraz deficyty budżetów – powiedział.

– Ale co będzie – powiedzmy za 10 lat – kiedy EBC będzie chciał powiedzieć: teraz sprzedajemy nasze aktywa? – zastanawiał się Daniel Gros, dyrektor ośrodka analitycznego CEPS w Brukseli i profesor w University of California w Berkeley.

– To miecz Damoklesa wiszący nad rynkami – powiedział Paul De Grauwe.

Komisja Europejska zrobiła niedawno historyczny krok decydując się na utworzenie funduszu Next Generation EU w wysokości 750 mld euro mającego powstać poprzez wspólne zaciągnięcie długu przez wszystkie państwa Unii.

– Czy trzy miesiące temu mógł ktoś przewidzieć, że KE zdecyduje o programie polegającym na emisji wspólnych obligacji? Politycznie było to niemożliwe. Ale szybko okazało się, że tak musiało się stać – ocenił Paul De Grauwe.

Czy to jest jednak krok ku unii fiskalnej i federalizacji Wspólnoty? Pozostaje teraz pytanie z jakich źródeł nastąpi splata zadłużenia.

– Unia Europejska potrzebuje nowych źródeł dochodów. Nie zgadzamy się by były regresywne, to znaczy obciążały biedniejsze kraje – mówił minister finansów Tadeusz Kościński.

– To nie jest jeszcze moment federalizacji Europy. Zauważamy ograniczone przejawy finansowej solidarności i być może zostaną one wzmocnione. To pierwszy krok dla stworzenia Unii Europejskiej silniejszej niż wcześniej – powiedział Daniel Gros.

Czy banki centralne zajmując się niekonwencjonalną polityką powinny odwrócić się od podstawowego zadania, jakim jest dbałość o stabilizację cen. Anna Breman ze Sveriges Riksbank mówi, że pozostaje to jednym z priorytetów. Podobnie Jiří Rusok z Česká národní banka. Ale dodaje:

– O ile przed kryzysem inflacja odzwierciedlała zwykle standardowy cykl ekonomiczny, w najbliższej przyszłości ruch cen będzie odpowiadał strukturalnym zmianom i poszukiwaniom równowagi pomiędzy sektorami, które pogrążone zostały przez kryzys lub na nim skorzystały (…) Banki centralne powinny być znacznie bardziej otwarte, elastyczne, kreatywne, wizjonerskie niż kiedykolwiek wcześniej (…) Powinny zauważyć, że „nowa normalność” może oznaczać zmianę preferencji konsumenckich.

Na razie prognozy przewidują spadek inflacji związany z „zamrożeniem” popytu i utratą zaufania przez konsumentów.

– Po 2009 roku wpompowane zostało mnóstwo pieniędzy do systemu finansowego i nie pojawiła się presja inflacyjna, a stopy procentowe pozostawały wyjątkowo niskie (…) Dziś musimy rozwiązać problem upadającej gospodarki i dostarczyć do systemu tule pieniędzy, ile to możliwe – mówi w związku z tym Mihály Patai, wiceprezes Magyar Nemzeti Bank.

Andrzej Wojtyna, profesor Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie i były członek Rady Polityki Pieniężnej przestrzega jednak przed ignorowaniem inflacji.

– Skoro w 1989 roku mieliśmy inflację w wysokości 20 proc. nie rocznie ale miesięcznie, powinniśmy zwracać na jej ryzyko większą uwagę. Od tego może zależeć dystrybucja konsekwencji kryzysu pomiędzy różnymi grupami dochodowymi – powiedział.

Autor: Jacek Ramotowski

Po pandemii wciąż pogarszają się prognozy gospodarcze

Pandemia koronawirusa uderzyła w marcu i od tego czasu pogarszają się prognozy gospodarcze. Także dla Polski. Eksperci zaproszeni przez Europejski Kongres Finansowy przewidują, że nasz PKB skurczy się w tym roku o ok. 4,5 proc. Popyt krajowy skurczy się o 5 proc., a inwestycje o 10 proc.

– Zgodnie z prognozami współpracujących z EKF ekspertów w roku 2020 należy oczekiwać recesji gospodarczej i ujemnej dynamiki PKB na poziomie ok. minus 4,5 proc. Następnie w 2021 roku tempo wzrostu wyniesie ok. 4 proc. i 3,4 proc. w roku 2022 – powiedział podczas transmitowanych online sesji EKF koordynator Kongresu Leszek Pawłowicz, profesor Gdańskiej Akademii Bankowej.

EKF po raz czwarty poprosił najwybitniejszych polskich makroekonomistów, żeby przedstawili swoje gospodarcze prognozy dla Polski. I te ilościowe – dotyczące konkretnych wskaźników. Ale także, żeby odpowiedzieli na pytania o największe zagrożenia dla koniunktury gospodarczej, dla stabilności systemu finansowego, o szanse rozwoju oraz o to, co w polityce gospodarczej jest potrzebne.

Odpowiedzi nadesłało 36 ekspertów, w tym trzynastu swoje prognozy. Rzecz jasna największe rozbieżności dotyczą tego roku i bezpośrednich skutków pandemii dla gospodarki. Bo sytuacja jest wyjątkowa. Pandemia zadała gospodarce cios niepodobny do żadnego w przeszłości. A to znaczy, że modeli statystyczno-ekonometrycznych, którymi posługują się ekonomiści – nie sposób w takiej sytuacji używać.

Recesja rzędu 4,5 proc. to znacznie gorszy scenariusz niż przedstawiony przez rząd w kwietniowej aktualizacji „Programu Konwergencji” wysłanego do Komisji Europejskiej. To także nieco bardziej pesymistyczna niż niedawna ogłoszona przez Bank Światowy (minus 4,2 proc.).

– Konsensus prognoz dla EKF przewiduje również głębszy spadek inwestycji i spożycia w porównaniu do rządowego programu konwergencji – powiedział Ludwik Kotecki, dyrektor Instytutu Odpowiedzialnych Finansów, były wiceminister finansów.

Eksperci EKF przewidują, że popyt krajowy w tym roku spadnie o 5 proc., żeby w przyszłym roku wzrosnąć o blisko 4 proc. Inwestycje natomiast spadną w tym roku o 10,1 proc., a na przyszły rok eksperci prognozują ich wzrost o 3 proc.

Bezrobocie (liczone według metodologii BAEL) wzrośnie w tym roku do poziomu 6,7 proc., a w roku 2021 spadnie do 5,6 proc. Ceny konsumpcyjne – według tych prognoz – powinny wzrosnąć w tym roku o 3,1 proc., by w przyszłym roku tempo ich wzrostu obniżyło się do 1,8 proc. średniorocznie.

Prognozy dla gospodarki i polskiej, i światowej od połowy marca zaczęły stale się obniżać. Jeszcze w kwietniu prognozy dla strefy euro mówiły o recesji blisko 6 proc., a w maju już o spadku PKB o 8 proc.

– Obraz danych makroekonomicznych pokazuje, że gospodarka światowa skurczy się w tym roku o 3 proc., europejska o ponad 7 proc., dla polskiej gospodarki kryzys będzie mniej dotkliwy ale i tak skurczy się o ponad 4 proc. Weszliśmy zdecydowanie w sferę recesji – powiedziała podczas EKF Online Teresa Czerwińska, wiceprezes Europejskiego Banku Inwestycyjnego i była minister finansów.

Eksperci EKF prognozują, że dług publiczny wzrośnie w tym roku do 57,4 proc. PKB, a w przyszłym dalej – do ponad 58 proc. PKB. Dodajmy, że według prognozy Komisji Europejskiej polski dług publiczny może w tym roku zbliżyć się do 60 proc.

– Dopiero w 2022 roku ekonomiści przewidują lekki spadek długu – powiedział Ludwik Kotecki.

Co najbardziej zagraża koniunkturze gospodarczej w Polsce w perspektywie do 2022 roku?

– Za największe zagrożenia dla zrównoważonego rozwoju gospodarczego Polski zdecydowana większość ekspertów uznała głęboką recesję, która powoduje perturbacje u naszych sąsiadów – powiedział Leszek Pawłowicz

Zaraz po głębokiej recesji w Unii Europejskiej jako największe zagrożenia wymieniane są przez ekspertów bankructwa przedsiębiorstw i wzrost bezrobocia oraz spadek inwestycji.

– Największe zagrożenia wewnętrzne to wzrost bankructw przedsiębiorstw połączony ze spadkiem inwestycji – prezentował opinie eksperckie Leszek Pawłowicz.

Sektor bankowy stanął teraz przed największym – a równocześnie najbardziej prawdopodobnym – zagrożeniem, jakim jest pogorszenie jakości kredytów.

– Od 2014 roku nastąpiło programowe obniżenie kredytów nieregularnych i zagrożonych w strefie euro. W Polsce pozostaliśmy na poziomie stosunkowo wysokim, 6-7 proc. W ciągu 2-3 lat zapewne nastąpi znaczne pogorszenie jakości portfela kredytowego – skomentował prezes Związku Banków Polskich Krzysztof Pietraszkiewicz.

– Wzrost kredytów nieregularnych o 200 proc. oznaczałoby 27,7 mld zł strat banków – dodał.

Na czele listy liście zagrożeń dla banków jest polityka NBP. Dokonywane przez nasz bank centralny obniżki stóp procentowych i luzowanie ilościowe.

– Z powodu trzech ostatnich obniżek stóp procentowych jeszcze w tym roku wyniki sektora bankowego będą obniżone o kilkadziesiąt procent. W dużych bankach będzie to ok. 22 proc., w mniejszych ok. 50 proc. W przyszłym roku w dużych bankach będzie to ok. 50 proc. i ok. 60 proc. w mniejszych – mówił Krzysztof Pietraszkiewicz.

Eksperci EKF rekomendują kontynuowanie podjętych działań antykryzysowych polegających na wspieraniu płynności finansowej przedsiębiorstw przy użyciu gwarancji kredytowych, ale także deregulację i uproszczenie prowadzenia działalności gospodarczej. W centrum ich uwagi znajduje się także zwiększenie przejrzystości finansów publicznych oraz lepsze adresowanie wydatków socjalnych i zwiększenie środków na inwestycje publiczne.

– Rekomendacje ekspertów dotyczą przede wszystkim wspierania płynności, deregulacji i uproszczenia działalności gospodarczej, pomocy państwa w powrocie na rynek pracy oraz prowadzenia przez państwo polityki imigracyjnej – mówił Ludwik Kotecki.

– Rekomendacje dotyczą też monitorowania pakietu działań finansowych. Ekonomiści wskazują również bardzo jasno na inwestycje publiczne przede wszystkim w cyfryzację i zieloną gospodarkę – dodał.

Po raz pierwszy wśród rekomendacji ekonomistów znalazło się zwiększenie wydolności systemu opieki zdrowotnej. Ich zdaniem obecny kryzys obnażył z całą ostrością stopień nie-przygotowania polskiej administracji i systemu opieki zdrowotnej na takie zagrożenia. Widzą oni konieczność inwestycji w uposażenie, kadry, badania oraz laboratoria testowe.

Autor: Jacek Ramotowski

• „Gwarancje de minimis nie cieszą się wielkim powodzeniem. Sam kredyt nie jest odpowiedzią na kryzys, gdyż takie kryzysy w tak dużej skali kończą się zwykle kryzysem zadłużenia. Sam kredyt nie jest rozwiązaniem”
• ,,To kryzys bezprecedensowy podobnie jak sposób zarządzania nim. Pandemia zaskoczyła wszystkich, bardzo szybko wpłynęła na nasze życie społeczne i gospodarkę, w sposób jakiego nasze pokolenie nie zna (…) Kryzys ma bardzo wiele różnych twarzy, wpływa na nasze zdrowie, gospodarkę, ujawnia napięcia społeczne. Bardzo nieoczywiste jest, jakie są prawidłowe odpowiedzi na ten kryzys, nie ma podręcznika. Kilka miesięcy związanych z lockdownem może mieć wpływ na to, jak gospodarka będzie wyglądała przez dekadę.”
• ,,Mieliśmy do czynienia z poczwórnym szokiem, na początku z paniką na rynkach finansowych (…) kilka instytucji finansowych znalazło się na granicy wypłacalności. Na szczęście ten podręcznik był już napisany 10 lat temu. Banki centralne zareagowały bardzo szybko.”
• ,,Drugi wymiar tego kryzysu to potężny szok podażowy (…) nagle część firm została odcięta od komponentów pochodzących np. z Chin. Potem były restrykcje sanitarne. W Polsce blisko połowa branż była dotknięta w sposób bezpośredni lub pośredni zamrożeniem gospodarki”
• ,,Za tym przyszedł szok popytowy (…) Ludzie ograniczyli wydatki kartami o jedną czwartą. To będzie największy problem dla gospodarki. Pokazało to, że po poprzednim kryzysie błędem była polityka austerity.”
• ,,Czwarty wymiar to kryzys zaufania. Tu jest największa niewiadoma. Bo jeśli ludzie nie będą czuli się pewnie i podejmowali decyzji o zakupach, firmy nie będą inwestowały, powrót na ścieżkę wzrostu będzie wydłużony i utrudniony”
• ,,Większość krajów bardzo podobnie odpowiedziała, większymi gwarancjami na kredytu, większymi wydatkami publicznym, wiele krajów zapowiada już inwestycje publiczne. Poza tymi instrumentami dalej nie wiemy czy ta odpowiedź będzie skuteczna (…) W perspektywie końca czerwca do polskiej gospodarki trafi prawie 100 mld zł, czyli ok. 5 proc. PKB.”

• ,,Proponowany przez Komisję Europejską plan odbudowy Next Generation EU w wysokości 750 mld euro wraz z wieloletnim budżetem Unii w wysokości 1,1 bln euro zapewni finansową siłę ognia (…) dla europejskich krajów na inwestycje i reformy potrzebne by pomóc odbudowie gospodarek, pomóc im stać się bardziej odpornymi, zrównoważonymi i inkluzyjnymi.”
• ,,Zaproponowany przez Komisję Europejską pakiet zapewni bankom zasoby i odpowiednią elastyczność by dokonywały transmisji funduszy dla przedsiębiorstw i gospodarstw domowych.”
• ,,Unia rynków kapitałowych może odegrać kluczową rolę w odbudowie zapewniając przepływy finansowe. Plan działań Komisji Europejskiej w sprawie unii rynków kapitałowych będzie gotowy wczesną jesienią.”
• ,,Zarówno zielona jak cyfrowa transformacja będą ważnymi elementami pokryzysowej odbudowy europejskiej gospodarki.”
• ,,Wraz z przedstawicielami sektora finansowego, konsumentów i biznesu chcemy znaleźć sposoby rozwiązywania realnych problemów związanych z płynnością finansową przedsiębiorstw i gospodarstw domowych. Chcemy stworzyć w wybranych obszarach listę najlepszych praktyk, które mogłyby być stosowane w całej Unii.”
• ,,Dostrzegamy ryzyko wzrostu niespłacanych kredytów w Unii będące rezultatem kryzysu wynikłego z pandemii koronawirusa. Pracujemy z Europejskim Bankiem Centralnym nad oceną tego ryzyka i całościową strategią rozwiązania tego problemu. Przedstawimy ją w nadchodzących miesiącach.”
• ,,Realna gospodarka potrzebuje dostępu do głębokich zasobów finansowych, żeby szybko i mocno odbić z kryzysu. Przedsiębiorstwa potrzebują finansowania także z rynków. Powinniśmy być w stanie zapewnić im możliwość pozyskiwania zdywersyfikowanych funduszy poprzez rynki finansowe w każdej części Unii (…) To jest bardzo pilne.”
• ,,Nie możemy nie doceniać roli oszczędzających i inwestorów w procesie odbudowy gospodarki. Potrzebują zaufania by inwestować. Unia rynków kapitałowych staje się do tego najbardziej odpowiednim narzędziem. Funkcjonalne, zintegrowane rynki kapitałowe są kluczowe dla przyspieszenia gospodarczej odbudowy, osiągnięcia zrównoważonego wzrostu i finansowania naszej zielonej transformacji.”
• ,,Unia rynków kapitałowych może odegrać kluczową rolę w odbudowie zapewniając przepływy finansowe. Plan działań Komisji Europejskiej w sprawie unii rynków kapitałowych będzie gotowy wczesną jesienią.”
• ,,Po kryzysie nasza gospodarka musi być bardziej zrównoważona, bardziej odporna i zgodna z zasadami Zielonego Ładu. Nie ma wyboru pomiędzy szybkim odrodzeniem gospodarki albo wspieraniem „zielonego” wzrostu. Zielona transformacja pomoże w  odbudowie, gdyż daje okazję do powstanie wielu miejsc pracy.”
• ,,W tym roku zaprezentuję zrównoważoną strategię (finansowania „czystych” projektów inwestycyjnych). Otworzymy także publiczne konsultacje nad tą strategią przed 15 lipca.”
• ,,Stworzenie systemu klasyfikacji, identyfikacji i oceny zgodności działań przedsiębiorstw ze zrównoważonym rozwojem będzie jednym z priorytetów KE na ten rok.”
• ,,Naszym celem nie może być powrót do przedkryzysowych czasów. Przed uderzeniem pandemii stworzyliśmy plany zielonej i cyfrowej transformacji naszych gospodarek. Zielona, odporna i inkluzyjna odbudowa, to nie tylko szansa. To także konieczność. Europa musi działać, i to działać teraz. Sektor finansowy ma tu do odegrania dużą rolę.”

• ,,Musimy przełamać niepewność sektora prywatnego, niepewność przedsiębiorstw i gospodarstw domowych, bo utrudniłaby ona powrót na ścieżkę wzrostu”
• ,,Zbyt szybka konsolidacja fiskalna może zdławić odbicie (…) Dlatego zgłosiliśmy palny modernizacji reguły wydatkowej. Powrót do reguły będzie automatyczny, ale będzie zależał od tego, jak długo będzie trwać spowolnienie”
• ,,Odpowiedzialna polityka fiskalna w obecnej sytuacji to przede wszystkim odważna, ekspansywna”

• ,,Nowa normalność nie będzie tą, którą znamy sprzed kryzysu (…) Kryzys odciśnie piętno na każdej sferze życia. Obraz danych makroekonomicznych pokazuje, że gospodarka światowa skurczy się o 3 proc., europejska o ponad 7 proc., dla polskiej będzie mniej dotkliwy ale i tak skurczy się o ponad 4 proc. Weszliśmy zdecydowanie w sferę recesji.”
• ,,Priorytety Komisji Europejskiej nie straciły na aktualności – Zielony Ład, cyfryzacja i nowe technologie będą finansowane. Pandemia pokazała na przykład jak cyfrowe usługi publiczne są potrzebne.”
• ,,Z punku widzenia Europejskiego Banku Inwestycyjnego polscy przedsiębiorcy średnio trzy razy skuteczniej pozyskują środki niż przedsiębiorcy z innych państw. Mają pomysły i potrafią te środki wykorzystać.”
• ,,Kryzys dotknie w nierównym stopniu poszczególne gospodarki, reginony świata, jak i poszczególne sektory. Najbardziej dotkliwy będzie dla transportu i turystyki, ale jego wpływ obserwujemy w każdym sektorze gospodarki”
• ,,Warunki wymagają konkretnej odpowiedzi na ten kryzys. Europa ma taką odpowiedź. Kierunek rozwoju zielona i cyfrowa transformacja gospodarcza są dziś bardzo aktualne.”
• ,,Odpowiedzią jest pozyskanie środków na inwestycje”
• ,,Inwestycje rocznie w obszarze zielonej gospodarki szacowane są na 470 mld euro, a potrzeby inwestycyjne w zakresie transformacji cyfrowej rocznie na 125 mld euro.”
• ,,W zeszłym roku grupa Europejskiego Banku Inwestycyjnego zaangażowała w Polsce 5,4 mld euro, czyli ponad 1 proc. polskiego PKB”
• ,,Aktualnie największym wyzwaniem jest to, co po kryzysie, czyli mądry plan inwestycyjny. W perspektywie lat 2021-27 przewiduje się istotne środki na odrobienie dystansu utraconego przez pandemię”
• ,,Wydatki mają na celu podtrzymanie gospodarki i płynności, żeby łańcuchy w gospodarce nie zostały zerwane. Apelowałabym o mądre wydatkowanie tych środków”

• ,,Prognoza inflacji jest pesymistyczna, w tym roku szacowana jest na poziomie 3,1 proc. z wyraźnym trendem spadkowym.”
• ,,Ekonomiści prognozują dług publiczny na poziomie 57,4 proc. PKB w roku bieżącym. Dopiero w 2022 roku przewidują lekki spadek długu”
• ,,Eksperci rekomendują przede wszystkim wspieranie płynności, deregulację i uproszczenia działalności gospodarczej, pomoc państwa w powrocie na rynek pracy oraz politykę imigracyjną.”
• ,,Rekomendowany jest wzrost nakładów na ochronę zdrowia (…) ale także opracowywanie planów ochrony społeczeństwa i ostrożne znoszenie restrykcji ekonomicznych”
• ,,Ekonomiści wskazują bardzo jasno na inwestycje publiczne przede wszystkim w cyfryzację i zieloną gospodarkę”
• ,,Ostatnia grupa rekomendacji dotyczy zwiększenia stabilności regulacyjno-prawnej. Mimo pandemii jest to blok powtarzający się od lat i okazuje się, że bardzo ważny. Chodzi o odpolitycznienie gospodarki i zmian w polityce ładu korporacyjnego. Chodzi też o reanimację bezpieczników demokracji”

• ,,Za największe zagrożenia dla zrównoważonego rozwoju gospodarczego Polski zdecydowana większość ekspertów uznała głęboką recesję u naszych sąsiadów, a także zagrożenia związane z mniej zglobalizowaną i mniej liberalną gospodarką rynkową”
• ,,Zagrożenie wewnętrzne to wzrost bankructw przedsiębiorstw połączony ze spadkiem inwestycji”
• ,,Ryzyko pogorszenia jakości kredytów w bankach było oceniane jako największe zagrożenie dla stabilności systemu finansowego”

• ,,Drugim kluczowym zagadnieniem będzie poziom bezrobocia (…) Jeśli ludzie uznają, że bezrobocie będzie duże, a pakiety pomocowe dla gospodarstw domowych będą niewystarczające, będą oszczędzać, żeby zapewnić swoim rodzinom bezpieczeństwo”
• ,,Brexit to niedobra wiadomość dla partnerów z kontynentalnej Europy. Zasadnicze pytanie to, czy będziemy na to gotowi i czy będziemy potrafili nim zarządzać (…) Powinniśmy zrobić wszystko, żeby uniknąć negatywnych scenariuszy.”
• ,,Polityka monetarna nie jest projektowana dla banków i banki muszą się do niej dostosować. Jest zaprojektowana po to, żeby pomóc gospodarce. To stawia banki przed wyzwaniami.”
• ,,W każdym kraju ludzie mówią o zagrożeniach klimatycznych (…) Agenda klimatyczna jest priorytetem (…) Pandemia jest niewidzialnym ryzykiem, ale ma wielki wpływ na całe kontynenty (…) Na początku nie widać ogromnego wpływu zmian klimatycznych ale są porównywalnie wielkim ryzykiem jak ona (…) Odbudowa będzie „zielona” albo jej nie będzie.”

• ,,Zielona transformacja zachęca sektor finansowy do innowacji, kreowania nowych „zielonych” produktów finansowych”

• ,,Patrząc na aktualny kryzys i implikacje dla polityki monetarnej możemy rozróżnić dwie charakterystyki. Szoki podażowe i popytowe wzmacniają się wzajemnie różnymi negatywnymi kanałami. Po stronie podaży szok był związany ze restrykcyjnością kwarantanny. Ograniczenia podaży spotkały się z zamrożeniem popytu.”
• ,,Podaż już się odradza. Największy problem to odbudować popyt, zwłaszcza w obliczu nieustannej niepewności (…) Produkcja i podaż będą się odbudowywać, ale konsumenci będą czekać. Obecny kryzys zaczyna przypominać te wszystkie przeszłe, w których niewystarczający popyt odgrywał zasadniczą rolę.”
• ,,Drugi najważniejsze zagadnienie związane z obecnym kryzysem jest to, że dokonuje on podziału strukturalnego gospodarki na wygranych i przegranych.”
• ,,Kryzys pandemiczny to przykład kryzysu spowodowanego przyczynami zewnętrznymi, ale równocześnie szoku asymetrycznego różnie odbijającego się na różnych sektorach. To powoduje równocześnie trudności w prowadzeniu polityki monetarnej oraz wyzwania analityczne i prognostyczne.”
• ,,Banki centralne powinny być znacznie bardziej otwarte, elastyczne, kreatywne, wizjonerskie niż kiedykolwiek wcześniej (…) Powinny zauważyć, że „nowa normalność” może oznaczać zmianę preferencji konsumenckich.”
• ,,O ile przed kryzysem inflacja odzwierciedlała zwykle standardowy cykl ekonomiczny, w najbliższej przyszłości ruch cen będzie odpowiadał strukturalnym zmianom i poszukiwaniom równowagi pomiędzy sektorami, które pogrążone zostały przez kryzys lub na nim skorzystały.”
• ,,Banki centralne w krótkim okresie nie powinny traktować inflacji jako publicznego wroga numer jeden ale jako jeden z podstawowych mechanizmów ekonomicznego dostosowania strukturalnego, jeden z zewnętrznych sygnałów fundamentalnych trwających zmian strukturalnych wywołanych kryzysem. Otwarte myślenie na tym polega.”
• ,,Kreatywność może przejawiać się w użyciu niekonwencjonalnych instrumentów polityki monetarnej. Banki centralne mają po poprzednim kryzysie finansowym wiele narzędzi. Ale nie ma jednoznacznej, uniwersalnej oceny związanych z ich użyciem kosztów i korzyści. Każdy bank może stosować instrumenty niekonwencjonalne biorąc pod uwagę specyficzną sytuację ekonomiczną i finansową jego kraju i unikać mechanicznego naśladowania instrumentów tylko dlatego, że są używane w innych krajach.”
• ,,Najlepszą receptą na walkę z kryzysem w obecnej fazie jest mieszanka bardzo dostosowawczych (akomodatywnych) polityk fiskalnych i monetarnych. Możemy przypuszczać, że konsolidacja i ponowne zacieśnienie fiskalne zaczną się w 2022 roku. Większą odpowiedzialność za stymulację gospodarki będzie ponosić polityka monetarna.”
• ,,Uznaliśmy, że (…) obniżka stopy głównej niżej niż do 0,25 proc. może skończyć się spadkiem dochodów odsetkowych banków i podminować stabilność sektora finansowego. Stabilność ta jest kluczowa, żeby dostarczać płynność do realnej gospodarki.”
• ,,Banki centralne powinny szacowaliśmy koszty i korzyści związane z równowagą pomiędzy polityką monetarną i stabilnością finansową w kontekście spadku stopy repo do zera lub na poniżej zera.”
• ,,Głównym motywem naszej dyskusji (w CzNB) był oczywiście problem jak zaangażować sektor finansowy do odbudowy gospodarki nie czyniąc go samego problemem wymagającym odbudowy.”
• ,,Pomimo to 2020 rok będzie naznaczony ekstremalną niepewnością i ryzykiem.”
• ,,Jeśli nadejdzie druga fala epidemii na jesieni przypuszczam, że politycy nie zareagują takim surowym lockdownem jak na wiosnę. Ekonomiczne koszty byłyby zbyt wysokie (…) To przekonanie zbudowane jest na oczekiwaniu, że systemy uczą się na błędach i potrafią wprowadzać inteligentne miary rozprzestrzeniania się pandemii i inteligentne rodzaje kwarantanny. Wierzę, że druga fala nie będzie tak dewastująca jak pierwsza.”

• ,,Najważniejszą troską Riksbanku na początku kryzysu, w połowie marca, było uniknąć scenariusza, że pandemia pociągnie za sobą kryzys finansowy.”
• ,,Cele podjętych przez Riksbank działań w ciągu ostatnich miesięcy były następujące: uniknąć przerodzenia się kryzysu w kryzys finansowy, wspierać gospodarkę oraz zawrócić inflację do celu w średnim terminie.”
• ,,Nie obniżyliśmy naszej głównej stopy procentowej. Stopa repo pozostaje na poziomie zera.”
• ,,Zaoferowaliśmy cztery instrumenty: bankom pożyczki do 500 mld koron po to, żeby pożyczały przedsiębiorstwom. Wprowadziliśmy nowy program zakupu aktywów – obligacji rządowych, listów zastawnych, obligacji municypalnych i papierów komercyjnych. Możemy w najbliższych miesiącach włączyć w to obligacje korporacyjne. Oferujemy również bankom nielimitowany dostęp do płynności w koronach szwedzkich i do płynności w dolarach do wysokości 60 mld dolarów dzięki naszym rezerwom walutowym i transakcjom swapowym z Fed.”
• ,,Sądzę, że główna stopa procentowa pozostanie w ciągu najbliższych lat niska a suma bilansowa będzie ważniejsza w polityce monetarnej. To będzie dla nas znaczące wyzwanie.”
• ,,W zależności od rozwoju sytuacji w najbliższych miesiącach jesteśmy gotowi do dalszych zmian w polityce monetarnej, na przykład do obniżenia stopy repo lub do rozszerzenia programu skupu aktywów.”
• ,,Stabilizacja cen pozostaje celem, ale narzędzia się zmieniają (…)  jest mocno niepewne jak kryzys wywołany pandemią wpłynie na presję cenową w najbliższych latach (…) W krótkim terminie przewidujemy niższą inflację, ale musimy pozostać uważni w dłuższym okresie na wpływ pandemii na kształtowanie się cen. Musimy też wziąć pod uwagę to, ze inflacja może okazać się bardzo zmienna.”
• ,,Zmiany klimatyczne mogą wywalać nowy kryzys równie groźny jak spowodowany koronawirusem. Będzie on zagrożeniem dla stabilności finansowej i dla stabilizacji cen. Banki centralne mogą odegrać ważną rolę w przeciwdziałaniu zmianom klimatycznym, możemy podjąć działania przeciwko zagrożeniom związanym z tymi zmianami.”

• ,,Rola banków centralnych zupełnie się zmieni przez najbliższe lata, większa będzie też rola państwa w gospodarce”
• ,,Po 2009 roku wpompowane zostało mnóstwo pieniędzy do systemu finansowego i nie pojawiła się presja inflacyjna, a stopy procentowe pozostawały wyjątkowo niskie (…) Dziś musimy rozwiązać problem upadającej gospodarki i dostarczyć do systemu tyle pieniędzy ile to możliwe”

• ,,Gdyby była druga fala, implozja gospodarki byłaby bardzo duża, a długi i deficyty po raz kolejny by wzrosły (…) Możemy mieć w niektórych krajach kryzys długu destabilizujący strefę euro. Czy jesteśmy przygotowani do zarządzania kolejnym kryzysem długu?”
• ,,Sądzę, że EBC powinien bezpośrednio finansować teraz deficyty budżetów”
• ,,Czy trzy miesiące temu mógł ktoś przewidzieć, że Komisja Europejska zdecyduje o programie polegającym na emisji wspólnych obligacji? Politycznie było to niemożliwe. Ale szybko okazało się, że tak musiało się stać.”
• ,,Moim zdaniem banki centralne mogą zrobić więcej, niż tylko dbać o stabilizację cen i stabilność finansową.”

„To nie jest jeszcze moment federalizacji Europy. Zauważamy ograniczone przejawy finansowej solidarności i być może zostaną one wzmocnione. To pierwszy krok dla stworzenia Unii Europejskiej silniejszej niż wcześniej”

„W krótkim okresie bardzo ważne jest, aby w czasie kryzysu banki centralne zapewniły płynność i wsparły system finansowy, ponieważ bez systemu finansowego gospodarka realna zamarłaby. Ale w dłuższej perspektywie bardzo wątpię, żeby banki centralne mogły mieć duży wpływ”

„Powiedziałbym, że zaczyna się coś w rodzaju „Nowego Ładu” w Europie. Poziom federalny, europejski nie może przejąć podstawowych funkcji rządu, ale mamy teraz system, w którym za każdym razem, gdy państwo członkowskie jest w stanie szoku, Unia jako całość jest gotowa pomóc (…) Widzimy początek praktycznej solidarności finansowej”

„Podczas kryzysów finansowych problemy z płynnością mogą prowadzić do problemów z wypłacalnością. Nie należy jednak zapominać, że dzieje się to również w drugą stronę. Problemy z wypłacalnością mogą wcześniej czy później stać się problemami z płynnością. A jeśli jakiś kraj wpada w problemy związane z niewypłacalnością, a system polityczny po prostu nie może dojść do porozumienia, to wtedy bank centralny powinien interweniować i ratować go (…) Ale w konkretnych przypadkach w strefie euro nie jest jasne, czy mamy do czynienia z problemami z płynnością, czy z wypłacalnością.”

• ,,Polska w europejskiej unii monetarnej byłaby bardziej bezpieczna”

„Nie chodzi o to jaki narzędzia zostaną wymyślone, jakie rodzaje udogodnień zostaną zapewnione, jaki rodzaj linii swapowej zostanie wdrożony. Widzieliśmy już pełną gamę tego, co można zrobić. Chodzi o kolejną rundę innowacji. Jak dostarczać pieniądze do kieszeni ludzi i naprawdę przekazywać je ludziom, którzy najbardziej ich potrzebują.”

„Kiedy spojrzymy na obszar strefy euro, porównamy różne gospodarki i ich złożoność, możemy zorientować się, gdzie bezpośrednie płatności sprzyjają solidnemu i szybkiemu odbiciu, a gdzie będzie przedłużające się odbicie.”

„Zobaczymy, jak ludzie żyją, jak kupują, jak wydają. Wszystko to się zmieni i będzie o wiele bardziej skoncentrowane w bliższej okolicy domu”

• ,,Od 2014 roku nastąpiło programowe obniżenie kredytów nieregularnych i zagrożonych. Ciesząc się, że przeszliśmy przez kryzys w dobrym stylu, pozostaliśmy na poziomie stosunkowo wysokim, 6-7 proc. W ciągu 2-3 lat zapewne nastąpi znaczne pogorszenie się jakości portfela kredytowego.”
• ,,Jeszcze w tym roku wyniki sektora bankowego będą obniżone o kilkadziesiąt procent. W dużych bankach będzie to ok. 22 proc., w mniejszych ok. 50 proc. W przyszłym roku w dużych bankach będzie to ok. 50 proc. i ok. 60 proc. w mniejszych. To z powodu trzech ostatnich obniżek stóp procentowych.”
• ,,Wzrost kredytów nieregularnych o 200 proc. oznaczałby 27,7 mld zł strat polskich banków”

Trudne czasy idą dla banków po pandemii

 Gdy wybuchła pandemia banki zbudowały szeroką autostradę, po której pieniądze z pomocy publicznej – krajowej i unijnej – gładko suną do przedsiębiorstw. Ale teraz z dnia na dzień banki coraz bardziej obawiają się o swój los, zwłaszcza jeśli patrzą o kilka lat do przodu.

– Kiedy wychodzimy z kryzysu, warto patrzeć na dłuższą perspektywę niż rok czy dwa lata. Mechanizm gospodarki rynkowej bardzo łatwo zniszczyć. Warto zastanowić się, jak nie zniszczyć mechanizmu rynkowej alokacji kapitału. Banki pełnią w niej rolę służebną – mówił podczas odbywającego się online Europejskiego Kongresu Finansowego Leszek Pawłowicz, dyrektor Gdańskiej Akademii Bankowej i koordynator Kongresu.

– Nie zniszczmy tego mechanizmu – dodał.

Na banki spadło w ciągu ostatnich lat kilka ciosów, które powodują, że nawet najsilniejsze z nich w Polsce będą miały solidne kłopoty. Pierwszym był podatek bankowy, który spowodował, że banki zaczęły masowo kupować rządowe obligacje zamiast dbać o kredytowanie gospodarki. Jeśli udzielały kredytów, to bardziej ryzykownych, bo te im się opłacały.

– Podatek jest zły, bo prowadzi do deformacji struktury aktywów w bankach – mówił prezes PKO BP Zbigniew Jagiełło.

– Nieprzemyślany podatek bankowy niszczy zdrową alokację kapitału – dodał Leszek Pawłowicz.

Kryzys spowoduje, że banki będą zmagać się z rosnącym ryzykiem kredytowym. Wprawdzie regulatorzy europejscy zezwolili na elastyczne potraktowanie zasady, że na kredyty, które w normalnych warunkach należałoby uznać za wątpliwe, trzeba natychmiast utworzyć rezerwę. Ma to pozwolić na oddzielenie rzeczywistego ryzyka kredytowego od ryzyka wynikającego z aktualnej wyjątkowej sytuacji.  Ale i tak banki oczekują, że straty kredytowe będą bardzo duże.

 Związek Banków Polskich obliczył, ze wzrost złych kredytów w Polsce o 200 proc. spowodowałby ponad 27 mld zł strat banków. A to bardzo prawdopodobny scenariusz, choć być może rozłożony na ten, przyszły i kolejny rok.

Ponieważ bankructw i upadłości po kryzysie będzie na pewno więcej, pomimo publicznego wsparcia dla przedsiębiorstw, eksperci EKF rekomendują zbudowanie solidnej bazy rozwiązań prawnych do prowadzenia sprawnych procesów restrukturyzacji. Tymczasem

Małgorzata Chruściak, adwokat EY Law przytacza statystyki pokazujące, że sądy już w czasach bardzo dobrej koniunktury zatykały się od spraw upadłościowych i restrukturyzacyjnych.

– Co roku zatory orzecznicze były coraz większe. Możemy sobie wyobrazić, jak zatory orzecznicze będą wyglądały po pandemii – powiedziała.

Polska miała szansę wprowadzić unijną dyrektywę dotyczącą restrukturyzacji, ale dotąd z niej nie skorzystała. Zamiast tego do „Tarczy 4.0”, uchwalonej już przez sejm, wprowadzono kontrowersyjną zmianę prawa restrukturyzacyjnego.

– Projekt zmian w prawie restrukturyzacyjnym wprowadzany wraz z „Tarczą 4.0” stanowi ogromne pole do nadużyć, ogranicza prawa wierzycieli na rzecz praw dłużnika. To krok słuszny, ale wykonanie pozostawia wiele do życzenia. W naszej ocenie nie są to rozwiązania spójne z unijną dyrektywą dotyczącą „drugiej szansy” – mówił Tadeusz Białek, wiceprezes Związku Banków Polskich.

Kolejny cios zadała bankom Rada Polityki Pieniężnej, obniżając trzy razy stopy procentowe, w tym główną do 0,1 proc. Według szacunków ZBP obniżki stóp i rosnące ryzyko kredytowe spowodują, że w tym roku zysk polskiego sektora bankowego zmniejszy się do 2-3 mld zł, z 14,2 mld zł w zeszłym roku.

– My zakładamy spadek zysku do 5 mld zl w tym roku. Trzy cięcia mogą zabrać do 7 mld zł bankom – powiedział Kamil Stolarski, szef badań rynku kapitałowego w Santander Bank Polska.

– Nie rozważamy takiego scenariusza, że w następstwie kryzysu wywołanego pandemią dojdzie do kryzysu finansowego. Sektor finansowy jest dużo silniejszy niż dziesięć lat temu – dodaje jednak.

– Ostatnia obniżka stóp nie dała wiele, jeśli chodzi o gospodarkę, niewiele obniżyła koszt obsługi długu publicznego, niewiele przyniosła ulgi kredytobiorcom, a jednocześnie bardzo mocno wpłynęła na rentowność sektora bankowego. (Trzy) obniżki stóp procentowych mogą zabrać do połowy wyniku bankom w skali pełnego roku kalendarzowego – dodaje główny ekonomista PKO BP Piotr Bujak.

Choć rentowność polskich banków spada od kilku lat, sektor – choć nie cały – był zdolny generować środki na potężne inwestycje w infrastrukturę technologiczną, której teraz wiele firm zawdzięcza przetrwanie. To dzięki tej infrastrukturze klienci mogli zostać w domu i wszystkie sprawy finansowe załatwiać przez Internet, płacić w sklepach bezstykowo, zmniejszając ryzyko zakażenia. Ale czy banki będzie dalej stać na takie inwestycje?

– Redukcja kosztów nie może ograniczyć zdolności IT do dostarczania nowych produktów i automatyzacji – powiedział Jarosław Hermann, członek zarządu banku Millennium.

Pandemia cyfryzację przyspieszyła, bo dużo osób rozpoczęło prace zdalną, a do tego musiały dostosować się też firmy. Jak na razie Polska pod względem cyfryzacji nie wygląda dobrze, w unijnym indeksie znajduje się na 23 pozycji na 28 państw. A to znaczy, że w Polsce aż 68 proc. firm nie jest zaawansowanych cyfrowo.

– Pandemia zrobiła dla digitalizacji więcej w dwa miesiące, niż zrobiono w ciągu ostatnich dwóch lat. Do końca roku w Europie 40 proc. firm przejdzie na usługi w chmurze – mówił  Kazimierz Klonecki, lider działu Zarządzania Ryzykiem Informatycznym w firmie doradczej EY.

Obecnie oczekiwania w sektorze finansowym są takie, że praca zdalna będzie „normą” przynajmniej do końca tego roku.

– Najlepszą lokalizacją zapasową okazały się mieszkania pracowników. To zupełnie zmieniło proces myślenia o tym, jakie pracownicy musza mieć narzędzia pracy, kto jest krytyczny bardziej, a kto mniej – mówił Michał Plechawski, wiceprezes ds informatyzacji mBanku.

 Banki nie zamierzają poprzestać na tym, co do tej pory osiągnęły. Działające przy ZBP Forum Technologii Bankowych wytypowało 13 inicjatyw, które mają dla banków największe znaczenie. Na pierwszych miejscach znalazły się cyfrowe zarządzanie tożsamością, cyfryzacja bankowości dla przedsiębiorstw, transformacja do chmury oraz cyfrowy obieg dokumentów. Wobec oczekiwanego dramatycznego spadku zysków banki zastanawiają się teraz, czy ciąć koszty na technologie, czy też jest to ostatni obszar, który powinno objąć cięcie kosztów, gdyż dzięki niemu buduje się przewagi konkurencyjne w coraz bardziej cyfrowej gospodarce.

Przed nimi jeszcze jedno wyzwanie. Rządzący w państwach przerażonych zmianami klimatycznymi uzgodniły w 2015 roku działania na rzecz ochrony klimatu. Oznaczają one ogromne inwestycje w zielone technologie i gospodarkę obiegu zamkniętego. Sektor finansowy będzie musiał się nauczyć oceniać ryzyko kredytowe w zupełnie nowym obszarze, równocześnie wycofując się z kredytowania „brudnej” gospodarki.

Tu jednak dostanie silne wsparcie pieniędzy publicznych z Unii Europejskiej. Polska ma szanse uzyskać dodatkowe 38 mld euro w ramach Next Generation EU pod warunkiem realizacji zielonych inwestycji i dążenia do neutralności klimatycznej. Byłyby to pieniądze na inwestycje tworzące zupełnie nowe miejsca pracy. Znaczną część ryzyka będą brały na siebie unijne instytucje.

– Sama modernizacja budynków może stworzyć ok. 190 tys. nowych miejsc pracy – mówił Jarosław Rot, dyrektor zarządzający w banku BNP Paribas.

Piotr Michałowski, dyrektor warszawskiego biura Europejskiego Banku Inwestycyjnego mówi, że EBI będzie dystrybuował gwarancje na udzielane przez banki komercyjne kredytu za pośrednictwem mającego powstać Europejskiego Funduszu Gwarancyjnego. To pozwoli przedsiębiorstwom na dość łatwy dostęp do kredytu na korzystnych warunkach. Do 2025 roku ponad połowa pożyczek banku ma być związana z finansowaniem zielonej gospodarki.

Powstanie instrument Invest EU. W jego ramach EBI i BGK dostaną gwarancje od Komisji Europejskiej na projekty o wiele bardziej ryzykowne.

Mechanizm sprawiedliwej transformacji ma mieć trzy filary. Będą to fundusz z grantami na projekty, które byłaby najmniej atrakcyjne z punktu widzenia finansowania przez banki. Do tego dochodzą dwa rodzaje instrumentów dłużnych z gwarancjami europejskich instytucji. Będą one brały na siebie więcej ryzyka niż inni, którzy współrealizują inwestycyjne projekty, co powinno zachęcić do udziału banki w ich finansowaniu.

Autor: Jacek Ramotowski

• ,,Będziemy musieli z ludźmi i narzędziami, które mamy, robić znacznie więcej. Równocześnie zdalna rekrutacja i praca dla firm z Zachodu, które skłonne są zapłacić więcej, teraz okaże się normą. Nastąpi globalizacja pracowników”

• ,,Okazało się, że wiele barier w procesach, to bariery, które tkwiły w głowach. Papier w bankach okazał się niepotrzebny”

• ,,Inicjatywy zmian w bankach, które mają najwyższe priorytety to cyfrowe zarządzanie tożsamością, cyfryzacja bankowości dla przedsiębiorstw, transformacja usług do chmury i cyfrowy obieg dokumentów”

• ,,Ogromnym wyzwaniem dla firm z mojej branży jest oszacowanie, jaka będzie sytuacja klienta w przyszłości”

• ,,Możliwe, że na koniec roku bank PKO BP będzie miał 380-400 mld zł aktywów. Musimy się zastanowić, czy ten wzrost jest zdrowy.”
• ,,Dla nas to nie jest czas na przejęcia, lecz na przyspieszenie digitalizacji, bo to jest naturalne oczekiwanie większości klientów. To nowy paradygmat, który stoi przed bankami. „

• ,,Nie zniszczmy tego mechanizmu”
• ,,Nieprzemyślany podatek bankowy niszczy zdrowy mechanizm alokacji kapitału”
• ,,Mogę śmiało powiedzieć kolegom z Banku Centralnego: nie idźcie tą drogą”

• ,,Chodzi teraz o to, żeby było wygodnie i kompleksowo. Cyfryzacja oferuje nam czas, który możemy spędzać ciekawiej, niż na przełamywaniu trudnych procesów”

• ,,Nasza organizacja reagowała dużo szybciej na to, czego nie byliśmy w stanie przewidzieć. Przykładem było wprowadzenie wakacji kredytowych, zorganizowane i dopięte na wezwanie chwili”
• ,,Najtrudniejsze jest połączenie wymogów bezpieczeństwa jeśli chodzi o otwieranie rachunku z tym, żeby ten proces był dla klienta przyjazny i prosty”
• ,,Będzie nam trudniej utrzymać usługi bezpłatne w przyszłości. To spowoduje zmianę modeli biznesowych banków”
• ,,Starsi klienci, żeby przejść na usługi cyfrowe potrzebują przyjaznego wsparcia w oddziale”

• ,,W czasie pandemii łatwo i szybko dostosowaliśmy procesy sprzedażowe, żeby domknąć transakcję w sposób zdalny (…) Weszliśmy na poziom dojrzałości wykorzystania pewnych wcześniejszych procesów”
• ,,Bardzo chętnie korzystamy z partnerstw, bo łatwo zbudować ekosystem z usług dobrze spozycjonowanych na rynku, ale brakuje im skali”

• ,,Praca zdalna to tylko początek zmian. Polska w indeksie cyfryzacji Komisji Europejskiej znajduje się na 23 miejscu wśród 28 państw. 68 proc. firm nie jest cyfrowo zaawansowanych”

• ,,Po pandemii praca pozostanie zdalna. Będzie czynnością, a nie miejscem. Powstały nowe kanały i sposoby sprzedaży. Konieczne będą inwestycje w kompetencje cyfrowe”

• ,,Polskie banki były bardziej rentowne niż w Europie Zachodniej między innymi dzięki wyższym stopom. Sektor w Polsce był silny, a tamten słaby (…) Wzrost kredyty spada nam w okolice zera (…) To, co obserwowaliśmy w Europie zachodniej przez ostatnie lata, obserwujemy teraz w Polsce. Zastanawiam się, czy to nie może być źródłem problemów”
• ,,Związek Banków Polskich zakłada spadek zysku banków w tym roku do 2-3 mld zł z 14,2 mld zł przed rokiem. My zakładamy spadek do 5 mld zł w tym roku. Trzy cięcia stóp mogą zabrać do 7 mld zł zysku bankom”
• ,,Środowisko tak niskich stóp powoduje napięcie w wielu miejscach. Pieniądze z lokat mogą uciec tam, gdzie spowodują bańkę i będziemy ponosić tego konsekwencje za wiele kwartałów. Ujemna stopa depozytowa mogłaby bardzo drażnić klientów i jeśli stopy nie zostaną po raz kolejny obniżone, banki nie zdecydują się obniżyć oprocentowania depozytów poniżej zera (…) ale mogą nie mieć wyboru.”
• ,,Podczas tego kryzysu banki okazują się być niezastąpione. Gdyby nie nowoczesna infrastruktura i technologia sektora bankowego, „Tarcza” nie zadziałałaby tak szybko i sprawnie. Sektor wspiera bardzo mocno działania pomocowe i to pomoże jego wiarygodności.”

• ,,O ile generalnie mix działań rządu i banku centralnego chroni gospodarkę przed skutkami kryzysu, w pewnych obszarach niesie ryzyko niepożądanych skutków ubocznych. Mam na myśli obniżki stóp, które obniżają bardzo mocno rentowność sektora finansowego, a przez to zmniejszają zdolność do absorpcji szoków. Być może wtórnych szoków, które są jeszcze przed nami”
• ,,Ostatnia obniżka nie dała wiele, jeśli chodzi o gospodarkę, nie wiele obniżyła kosztu obsługi długu publicznego, niewiele przyniosła ulgi kredytobiorcom, a jednocześnie bardzo mocno wpłynęła na rentowność sektora bankowego”
• ,,Trzy obniżki stóp procentowych mogą zabrać do połowy wyniku banków w skali pełnego roku kalendarzowego”
• ,,Powinniśmy raczej spodziewać się tego, że banki przy obniżonej rentowności i pozycji kapitałowej nie będą w stanie dostarczać gospodarce pieniądza. W takiej sytuacji jesteśmy.”
• ,,Wiarygodność sektora bankowego w Polsce może być podminowana przez koszt, jaki banki ponoszą, co spowoduje zmianę struktury opłat i dochodów. To może nie być dobrze zrozumiane przez klientów. Mogą być instytucje, które nie poradzą sobie ze wzrostem ryzyka kredytowego i spadkiem marż odsetkowych. To też może podkopywać wiarygodność.”

Jaki będzie biznes po pandemii?

Czy białe kołnierzyki na zawsze pozostaną zamurowane w swoich mieszkaniach? Czy będziemy kupować już tylko online i pies z kulawą nogą nie zajrzy do galerii handlowej? Czy wszystkie usługi finansowe przejdą do Internetu a banki z ulgą zamkną oddziały? Na te pytania próbowali odpowiedzieć uczestnicy Europejskiego Kongresu Finansowego odbywającego się online. I nie udzielili jednoznacznych odpowiedzi.

A odpowiedzi te są kluczowe dla olbrzymich gałęzi biznesu – takich jak handel, transport, logistyka, nieruchomości komercyjne i mieszkaniowe. I oczywiście dla sektora finansowego – banków i ubezpieczycieli. Bo jeśli mniej będziemy jeździć do pracy lub na wakacje – jak w czasie lockdownu – to oczywiście będzie mniej stłuczek.

Według badań firm SpotData i Provident podczas ponad dwumiesięcznego lockdownu ok. 41 proc. Polaków pracowało zdalnie. To np. znacznie więcej niż w USA, bo tam potencjał możliwości wykonywania pracy zdalnej szacowany jest na 37 proc. zatrudnionych. Czy chcemy, żeby było tak dalej? Jedna z wielkich globalnych korporacji mówi, że chciałoby tego 81 proc. jej pracowników. Ale z innych badań wynika, że są duże grupy, które wcale tego nie chcą.

Jarosław Zagórski, dyrektor handlowy dewelopera Ghelamco Poland, dzieli się swoją insiderską wiedzą. Opowiada o innej globalnej korporacji, która jeszcze przed pandemią zrobiła eksperyment i wysłała część pracowników, by pracowali w domu. Przez trzy miesiące ich wydajność rosła. Po kolejnych trzech doszła do takiego poziomu, jaki był wcześniej w biurze. A po trzech kolejnych spadła i to aż o 30 proc. Wracacie do biura – powiedzieli wtedy zarządzający i zakończyli eksperyment. Z tego eksperymentu Zagórski wyciąga wnioski dla swojej branży.

– Nie ma podstaw, żeby sądzić, iż praca zdalna zaburzy rynek biurowy. Nie będzie w związku z tym trzęsienia ziemi – mówi.

Można wymienić tysiąc powodów, dla których praca z domu może być dotkliwa. Za małe mieszkanie, zrzędliwy partner, lub partnerki, rozkapryszone dzieci. Wśród pracowników ogółem jest ok. 24 proc. singli i wielu z nich spragnionych jest towarzystwa. Praca w biurze po prostu je zapewnia.

– Trzeba być wyczulonym na potrzeby pracownika i na funkcje zespołu – mówiła Katarzyna Szerling, członkini zarządu Provident Polska.

Teraz zarządzający korporacjami będą wnikliwie przyglądać się temu, jakie efekty przynosi praca zdalna i choć część instytucji finansowych prognozuje, że dzisiejsza sytuacja potrwa przynajmniej do końca roku, to jednak nie ukrywają, że myślą raczej o modelu „hybrydowym”. Dlaczego?

– Nie jestem przekonany, że model pracy zdalnej może być do końca efektywny (…) Rzeczywistą wartość można stworzyć tylko na forum, kiedy ludzie wymieniają miedzy sobą także emocje. Żeby taka wartość stworzyć, musimy mieć interakcje – mówi Jaromir Pelczarski, wiceprezes BNP Paribas Bank Polska.

Dagmara Skalska, autorka książek, blogerka, trenerka dalekowschodnich technik medytacji mówi, że niełatwo będzie zmienić nawyki, w których tkwiliśmy przez lata. Neuropsycholodzy uważają, że nowy nawyk „buduje się” od dwóch miesięcy do roku, więc aby powstał, lockdown trwał zbyt krotko.

– Motywował nas lęk, dlatego siedzieliśmy w domach i korzystaliśmy z narzędzi, jakie mieliśmy. Na „odmrożenie” ludzie zareagowali bardzo szybko, wyszli na plaże. To znaczy, że stare nawyki są bardzo silne i „zamrożenie” nie było w stanie ich zmienić – powiedziała.

Ale korporacje, które doszły do przekonania, że praca zdalna będzie raczej standardem, szybko zorientowały się, że pracowników trzeba wyposażyć w lepsze narzędzia, spełniające też korporacyjne standardy bezpieczeństwa.

– Efektywność pracy zdalnej jest ograniczana problemami narzędziowo-technologicznymi. Przeniesienie planowań do wirtualnego świata nie okazało się wcale proste – mówiła Monika Płocke, dyrektor w Nordea Bank.

To, jak zachowają się konsumenci po pandemii, przesądzi o sukcesie lub klęsce całych gałęzi biznesu. Przede wszystkim ogromne zmiany mogą nastąpić w handlu. Przy spadku sprzedaży detalicznej w kwietniu o niemal jedną czwartą dwukrotnie wzrosły obroty handlu internetowego.

– Obroty e-commerce wzrosły o 30 proc. Transakcje Blikiem wzrosły dwukrotnie – mówił

Andrzej Pyka, który kieruje Obszarem Transformacji Bankowości Detalicznej Santander Bank Polska.

Jakub Kiwior, dyrektor zarządzający Visa w regionie Europy Środkowo-Wschodniej podaje, że płatności zbliżeniowe w niektórych krajach w czasie pandemii nawet się podwoiły. Polska też przyspieszyła, zwłaszcza po podniesieniu limitu do 100 zł. A równocześnie przy płatnościach w Polsce odsetek wyłudzeń finansowych był bardzo niski i wynosił 0,003 proc. Czy to znaczy, że przenieśliśmy się do ery cyfrowej? Płacić będziemy wyłącznie elektronicznie i przestaniemy chodzić do banków?

– Mamy bardzo dużo klientów, którzy spróbowali nowych rozwiązań cyfrowych i to im się spodobało. Wzrosło zainteresowanie takimi rozwiązaniami jak profil zaufany – mówi

Marcin Giżycki, wiceprezes ING Banku Śląskiego.

Pandemia przyspieszyła procesy cyfryzacji, ale przede wszystkim w sektorze finansowym, bo płatności cyfrowe zamiast gotówki wybieraliśmy też „ze strachu”. Części korporacji udało się gładko przejść na pracę zdalną, ale w ogromnej rzeszy szkół, a nawet na uniwersytetach wyszło to – mówiąc oględnie – nieidealnie.

– Kluczem do zmian jest nie tylko digitalizacja banku, ale i gospodarki. Tu nie chodzi o technologię, ale o kulturę pracy cyfrowej – mówił Sławomir Soszyński, wiceprezes ING Banku Śląskiego.

Dlatego – choć pandemia przyspieszyła wcześniejsze trendy – droga do gospodarki cyfrowej jeszcze daleka.

Tymczasem Eddie Keal, lider w zakresie usług finansowych w IBM na Wielką Brytanię i Irlandię, idzie jeszcze dalej. Mówi, że społeczeństwo bardzo szybko będzie iść w kierunku obrotu bezgotówkowego i pyta, czy gotówki będziemy w ogóle jeszcze potrzebować. Ale zwraca również uwagę, że cyfrowy świat nie będzie możliwy, jeśli swoich operacji nie przeniosą do chmury publicznej banki, izby rozliczeniowe, a także – banki centralne.

To w tej chwili wizja, bo do takiej sytuacji jeszcze daleko. Na razie zrobiliśmy kilka drobnych kroków.

– Mam nadzieję, że przyzwyczajenia, takie jak umowy zawierane zdalnie czy zdalne odbywanie walnych zgromadzeń akcjonariuszy, pozostaną na stałe w naszym życiu gospodarczym – powiedział Maciej Witucki, prezydent Konfederacji Lewiatan.

Pandemia wywołała także wielki kryzys gospodarczy, którego rozmiarów jeszcze nie jesteśmy w stanie ocenić. Rządy na całym świecie zaczęły wydawać ogromne pieniądze, żeby poprawić sytuację „zamrożonej” na wiele tygodni gospodarki. Polski też. Wiceprezes Polskiego Funduszy Rozwoju Bartosz Marczuk chwali się statystykami. Od uruchomienia siedem tygodni temu „Tarczy Finansowej” PFR z subwencji  73 tys. firm na kwotę 50,8 mld zł.

Polski bank centralny, naśladując światowe instytucje, obniżył stopy procentowe niemal do zera. A to znaczy, że stopy są realnie ujemne. Wartość oszczędności trzymanych na rachunkach bankowych wciąż spada. Czy to znaczy, że oszczędzanie przestało mieć jakikolwiek sens?

– W dłuższym scenariuszu utrzymywania się stóp niskich lub ujemnych (…) podobnie jak w strefie euro nastąpią zmiany w bilansach banków. Cześć oszczędności przepłynęła z prostych produktów do aktywów podwyższonego ryzyka – mówi Jarosław Rot, dyrektor zarządzający w banku BNP Paribas Polska.

Dlatego deweloperzy nie obawiają się o to, że ludzie przestaną kupować nowe mieszkania.

– W ciągu dwóch lat może spaść podaż nowych mieszkań, ale chętnych na kupno jest bardzo wielu. Opowieści o krachu na rynku budownictwa mieszkaniowego należy włożyć miedzy bajki. Będą chwilowe wahania cen rzędu 2-3 proc. Masa taniego pieniądza musi znaleźć ujście – mówi Michał Sapota, prezes spółki deweloperskiej HRE Investments.

Ewa Małyszko, prezes Towarzystwa Funduszy Inwestycyjnych PFR, zapewnia, że pandemia nie zatrzymała rządowego programu Pracowniczych Planów Kapitałowych. Mówi, że przedsiębiorstwa, które rozpoczęły wpłaty składek, nadal regularnie je wpłacają.

– Mamy ponad 1 mld zł zgromadzonych w ramach PPK – dodaje.

Piotr Czapiewski, zarządzający portfelem akcji w Aviva PTE uważa, że szansę dla oszczędzających stwarza polityka Unii Europejskiej, stawiająca na zielone inwestycje. W tych programach znaczna część ryzyka będzie przejmowana przez unijne instytucje.

– Ta polityka ma za zadanie pobudzić środki prywatne. Tu widziałbym nowe okazje do inwestycji – twierdzi Piotr Czapiewski.

Autor: Jacek Ramotowski

• ,,Warto pomyśleć o programach, które pomogą klientom podjąć decyzje inwestycyjne, o programach gwarancyjnych, gdyż inwestycje zostały wstrzymane.”

• ,,Potrzebne są jeszcze rozwiązana dedykowane dla pewnych sektorów, jak system gwarancji dla firm faktoringowych. Rozwiązanie planujemy wdrożyć bardzo szybko. Planujemy też rozwiązania dla sektora budowlanego, toczy się dialog z sektorem turystycznym”

• ,,Wzrost oszczędności widzę jako funkcję wzrostu gospodarczego i wynagrodzenia za pracę, a nie zwrotu z kapitał. Wobec tego pojawia się pytanie o scenariusz makroekonomiczny dla Polski”
• ,,W dłuższym scenariuszu utrzymywania się niskich lub ujemnych stóp (…) podobnie jak w strefie euro nastąpią zmiany w bilansach banków. Cześć oszczędności przepłynęła tam z prostych produktów do aktywów podwyższonego ryzyka.”

• ,,Nowymi klasami aktywów inwestycyjnych będą na pewno zielona energia i inwestycje społecznie odpowiedzialne”

• ,,Grupa klientów, która może się wciąż pogubić w sposobach płatności jest całkiem spora. Warto ją edukować w zakresie komfortu i bezpieczeństwa tych płatności.”

• ,,Nie obserwujemy żadnych zakażeń spowodowanych sposobem obsługi. Nawet dziś obsługa w fizycznych kanałach potrafi być bezpieczna”
• ,,Zwyczaje zakupowe w czasie pandemii skierowały się ku jeszcze większej wrażliwości na cenę i poszukiwaniu okazji. Takie zjawiska wzrosły dwukrotnie.”

• ,,Klienci widzą wartość i łatwość transakcji bezgotówkowych.  Myślę, że banki powinny pociągnąć dalej ten proces. Zmniejszenie gotówki w obrocie jest jeszcze przed nami.”

• ,,Zespoły IT mogą pracować wirtualnie, gdyż to ludzie, którzy dobrze się znają, ale ważne jest tworzenie w banku relacji. To trudne bez kontaktu twarzą w twarz”
• ,,Nie jestem przekonany, ze model pracy zdalnej może być do końca efektywny. Rzeczywista wartość jest możliwa do stworzenia tylko na forum, gdzie ludzie wymieniają miedzy sobą także emocje. Żeby ją stworzyć musimy mieć interakcje.”

• ,,Obecność klienta w banku, w oddziale bywa nadal konieczna. Cyfryzacja procesu kredytu hipotecznego nie jest na razie możliwa, klient musi pojawić się w oddziale by złożyć podpis”

• ,,Przewagi związane z przenoszeniem operacji bankowych do chmury są bardzo obiecujące. To będzie bardzo istotne dla banków, ale też operacji międzybankowych, czy dla banków centralnych”
• ,,Społeczeństwo bardzo szybko będzie iść w kierunku obrotu bezgotówkowego. Czy będziemy jej jeszcze potrzebować?”

• ,,Jestem bardzo zdziwiony prognozami ekspertów na ten temat tego, że powszechnie zostanie wprowadzona praca zdalna. Jedna ze światowych korporacji zrobiła taki eksperyment na grupie pracowników. Przez trzy miesiące ich efektywność wzrosła, po kolejnych trzech wyszła na zero, a po kolejny było to minus 30 proc. Zrezygnowali.”

• ,,Nie wiemy, czy odwiedzialność galerii handlowych będzie taka jak wcześniej, sieci handlowe nadrabiają sprzedażą online. Na pewno będzie jakaś korekta jeśli chodzi o czynsze”
• ,,Obniżki stóp procentowych nie mają praktycznie wpływu na rynek nieruchomości, gdyż finansowanie jest trudniej dostępne. Bardzo trudno jest dostać kredyt deweloperski, marże wzrosły. Spadek stóp nie przełożył się na dostępność finansowania, zwłaszcza jeśli chodzi o galerie handlowe.”

• ,,Rynek nieruchomości i budownictwa będzie bardzo mocno zachowywał się na tle gospodarki”
• ,,Zachowanie banków będzie miało fundamentalny wpływ na to, co się będzie działo z gospodarką. Na razie banki się usztywniają.”
• ,,W ciągu dwóch lat może spaść podaż nowych mieszkań, ale chętnych na kupno jest bardzo dużo. Opowieści o krachu na rynku budownictwa mieszkaniowego należy włożyć miedzy bajki. Będą chwilowe wahania rzędu 2-3 proc. Masa taniego pieniądza musi znaleźć ujście. To zupełnie inny kryzys niż poprzedni.”