Rozmowa z Piotrem Alickim, Prezesem Zarządu KIR.

Od ponad 30 lat KIR aktywnie uczestniczy w budowie cyfrowej gospodarki w Polsce, początkowo w obszarze systemu płatniczo-rozliczeniowego, a następnie sukcesywnie uzupełniając swą ofertę o usługi cyfrowe, bazujące na danych. Jak mógłby scharakteryzować Pan Prezes ewolucję KIR na przestrzeni minionych trzech dekad?

Zbudowanie nowoczesnego systemu rozliczeniowego stanowiło jedno z najistotniejszych założeń transformacji polskiej bankowości po roku 1989. Reprezentanci sektora zdawali sobie sprawę, że przyszłość rynku finansowego determinować będą dwa czynniki: digitalizacja i  nowoczesna infrastruktura rynku finansowego, odpowiadająca wymogom gospodarki rynkowej. Jednym z filarów tej infrastruktury było utworzenie w listopadzie 1991 r. Krajowej  Izby  Rozliczeniowej (KIR). Inicjatorzy tego przedsięwzięcia: bank centralny, utworzony w tym samym roku Związek Banków Polskich i 16 komercyjnych instytucji finansowych, postawili przed KIR bezprecedensowe zadanie zbudowania systemu rozliczeń międzybankowych, zorientowanego na tworzącą się gospodarkę cyfrową. Pierwszym takim schematem był System Bankowych Izb Rozliczeniowych (SYBIR), udostępniony bankom w roku 1993, a więc niespełna dwa lata po powstaniu KIR. System bazował na klasycznym przepływie dokumentów bankowych w formie papierowej, co wymagało wdrożenia zaawansowanej logistyki. Dość przypomnieć, że każdego dnia samochody przewożące dokumenty pokonywały blisko 50 tysięcy kilometrów! Dziś wydaje się to niewyobrażalne, zarówno ze względów ekonomicznych, organizacyjnych, jak i środowiskowych.

Cyfrową rewolucję zapoczątkował system Elixir – pierwszy, elektroniczny system rozliczeń międzybankowych, oddany do użytku już w 1994 r. i wprowadzany sukcesywnie aż do roku 2004. W czasach, gdy Internet funkcjonował w Polsce wyłącznie jako sieć akademicka, a głównym nośnikiem danych były dyskietki o pojemności 1,44 MB, polska bankowość zyskała pionierski w skali globalnej, w pełni elektroniczny system rozliczeniowy.  Stale go rozwijamy i aktualizujemy, ale jego pierwotna koncepcja jest wciąż aktualna i pozostaje kluczową formułą w transakcjach między bankami. Na przestrzeni trzech dekad system Elixir przeprocesował ponad 35 miliardów transakcji, których łączna wartość przekroczyła 113 bilionów złotych.

Z czasem do głównego rdzenia dołączały kolejne funkcjonalności, jak Euro Elixir czy Express Elixir…

Przez 30 lat ekosystem płatności ogromnie się rozwinął, również pod wpływem przemian rynkowych, dokonujących się w sferze makroekonomicznej, regulacyjnej, jak i technologicznej. Dynamiczna integracja Polski ze strukturami międzynarodowymi w pierwszej dekadzie XXI wieku, uwieńczona przystąpieniem do Unii Europejskiej, wygenerowała wzrost wolumenu operacji transgranicznych, także we wspólnej walucie euro. Odpowiedzią na te trendy było uzyskanie przez KIR w czerwcu 2004 r. statusu SWIFT Service Bureau, dzięki czemu możliwe stało się uruchomienie w 2005 roku systemu rozliczeniowego Euro Elixir, obsługującego przelewy w euro w ramach SEPA.

Szybko dostrzegliśmy również potencjał płatności natychmiastowych i – jako drugi kraj w Europie – w 2012 r. udostępniliśmy naszym partnerom system rozliczeniowy Express Elixir. Dziś jest on bazą popularnych wśród klientów banków szybkich przelewów P2P, między innymi w ramach schematu płatności na telefon BLIK. Od lipca 2023 r. możliwe jest dokonywanie natychmiastowych płatności we wspólnej walucie, a to za sprawą usługi Euro Express Elixir, zintegrowanej z europejskim systemem płatności natychmiastowych, zgodnie ze standardami SEPA Instant.

Oprócz rozwoju podstawowej infrastruktury płatniczo-rozliczeniowej rozwijamy projekty, które mogą być kojarzone bardziej z fintechami niż z klasyczną bankowością. Przykładem może być aktywowany jesienią 2007 r., a więc jeszcze przed rozpoczęciem mobilnej transformacji rynku finansowego, system Paybynet. Rozwiązanie to przyczyniło się do dynamicznego rozwoju szybkich płatności typu pay-by-link, które przez całe lata uznawane były na europejskim rynku bankowym za polską specjalność. Zaryzykowałbym tezę, że dojrzałość polskiego systemu płatniczego jest jedną z głównych przesłanek, plasujących rodzimą bankowość w gronie liderów digitalizacji.

Równolegle do podstawowej działalności jako operatora systemów rozliczeniowych, KIR rozwijał szereg narzędzi z zakresu sektorowej wymiany informacji, stając się hubem technologicznym, dostarczającym rozwiązań np. z obszaru AML/CFT czyli m.in. zapobiegania oszustwom…

Realizacja coraz większego wolumenu płatności elektronicznych, zlecanych bez konieczności kontaktu klienta z doradcą i coraz częściej dokonywanych w czasie rzeczywistym, wymagała ukształtowania całego instrumentarium, umożliwiającego przeciwdziałanie wykorzystywaniu systemu finansowego do celów przestępczych, jak i większą ochronę zarówno samych banków, jak i ich klientów przed fraudami. Jako instytucja dysponująca na bieżąco kompleksowymi danymi na temat operacji finansowych, realizowanych przez polski sektor bankowy, KIR w naturalny sposób ewoluował w kierunku zaawansowanego huba technologicznego, wspierającego sektor finansowy narzędziami, bazującymi na wymianie informacji.

Pierwszym takim wdrożeniem był uruchomiony wiosną 2007 r. system Ognivo, umożliwiający wymianę informacji pomiędzy uczestnikami systemów rozliczeniowych, sektorem bankowym i instytucjami administracji publicznej, którym dostęp do danych bankowych umożliwia realizację obowiązków statutowych. System wykorzystywany jest m.in. przez organa ścigania i sądy do zidentyfikowania rachunków, wykorzystywanych przez przestępców, a także komorników sądowych, którzy za jego pośrednictwem mogą odnaleźć konto dłużnika i dokonać zajęcia środków. Służy też użytkownikom indywidualnym – w roku 2010 wprowadzono możliwość przenoszenia kont bankowych za pośrednictwem Ognivo. Możliwe jest też zastosowanie systemu do identyfikacji rachunku pozostawionego przez spadkodawcę.

KIR pełni także ważną rolę w działaniach na rzecz uszczelnienia systemu podatkowego, mając swój wkład w sprawną wymianę informacji w celu przeciwdziałania wyłudzeniom finansowym, jako operator systemu STIR (System Teleinformatyczny Izby Rozliczeniowej), który został uruchomiony w styczniu 2018 r. Kilka miesięcy później wdrożyliśmy mechanizm podzielonej płatności VAT (split payment) dla podatników VAT. Uruchomienie tych usług przyczyniło się do zmniejszenia skali najpoważniejszych oszustw podatkowych.

Projektem o szczególnym znaczeniu dla bezpieczeństwa obrotu finansowego jest Sektorowe Centrum Usług AML (SCU AML), utworzone we współpracy z ZBP. Centrum wykorzystuje dane własne KIR, w tym  informacje zaciągnięte z systemu STIR i baz danych ZBP w celu analizowania ryzyk transakcyjnych i profili klientów. Dysponując wiedzą na temat aktywności osób fizycznych i instytucji na rynku finansowym, przy wykorzystaniu innowacyjnych  narzędzi  z obszaru AI i uczenia maszynowego, SCU AML jest w stanie identyfikować podejrzane zachowania, które w postaci alertów udostępniane są instytucjom finansowym wraz z kompleksową informacją z zakresu KYC. Dziś, gdy obok przestępczości zorganizowanej coraz większym wyzwaniem jest powstrzymywanie transferów do państw niedemokratycznych i wspierających terroryzm, rozwiązania oferowane przez KIR pełnią funkcję  kluczowych elementów infrastruktury krytycznej, wpływając już nie tylko na bezpieczeństwo rynku finansowego, ale i państwa. Generalnie, KIR pełni rolę technologicznego integratora pomiędzy sektorem finansowym a administracją.

Szczególne znaczenie wśród narzędzi dostarczanych przez KIR przypada w udziale instrumentom do zdalnego uwierzytelniania. Przeciętny Kowalski mógł nigdy nie słyszeć o SCU AML, ale składając PIT bądź umawiając wizytę do lekarza, niejednokrotnie logował się do e-administracji publicznej za pośrednictwem mojeID…

Usługi zaufania stanowią dziś jeden z głównych obszarów funkcjonowania KIR. Przygotowanie i wdrożenie w 2019 roku usługi mojeID, z myślą o dostarczeniu uniwersalnej i zaufanej metody potwierdzania tożsamości online, było strategicznie ważne dla przyspieszenia rozwoju cyfrowej gospodarki. Po 5 latach funkcjonowania mojeID stało się rozwiązaniem powszechnie wykorzystywanym zarówno przez podmioty komercyjne, jak i instytucje sektora publicznego. Dziś ponad 22 mln użytkowników bankowości elektronicznej może korzystać z mojeID na potrzeby logowania i dostępu do usług świadczonych online. Wielką satysfakcją jest dla nas zaufanie wszystkich stron, dzięki którym mojeID działa zgodnie z potrzebami i wymaganiami dostawców usług i dostawców tożsamości oraz samych użytkowników.

Podobnie jak mojeID, dostarczane przez KIR kwalifikowane podpisy elektroniczne cieszą się wielką popularnością – usługą mSzafir, czyli mobilnym kwalifikowanym podpisem elektronicznym może całkowicie zdalnie posługiwać się 17 mln użytkowników e-bankowości.  Uczestniczymy też w pracach nad tożsamością cyfrową na poziomie europejskim, tzw. EU Digital Identity Wallet, tworzonym na podstawie rozporządzenia eIDAS 2.0, wykorzystując doświadczenia, zdobyte podczas wdrażania cyfrowej autentykacji na polskim gruncie.

Na wstępie wspomniał Pan Prezes o roli ZBP w powołaniu do życia KIR. Jak obecnie układa się współdziałanie między obydwoma partnerami?

Partnerska współpraca między KIR a ZBP przekłada się na realizację wielu inicjatyw sektorowych o znaczeniu strategicznym. Obie instytucje tworzyły system Elixir i wspólnie odpowiadają za SCU AML. Uczestniczymy też w tworzeniu ram prawnych i konsultacjach z regulatorami, by na podstawie tych doświadczeń wspierać banki we wdrażaniu nowych regulacji. Nasza kooperacja obejmuje nie tylko projekty z obszaru bezpieczeństwa – wspólnie wypracowywaliśmy standard Polish API, a także HUB PSD2, który ułatwia wdrożenie rozwiązań open bankingowych. Aktywnie wspieramy inicjatywy ZBP na rzecz promowania obrotu bezgotówkowego, m.in. będąc partnerem Fundacji Polska Bezgotówkowa, powołanej z inicjatywy Związku. Wspólne działania międzysektorowe na rzecz rozwoju technologii służących społeczeństwu umożliwiły systemową transformację całej gospodarki. Za satysfakcją mogę powiedzieć, że w ostatnich latach poziom efektywności obsługi przedsiębiorców i wsparcia obywateli w przestrzeni wirtualnej konsekwentnie wzrastał, by dziś stać się cyfrowym standardem dla milionów Polaków.