1. Zmiany instytucjonalne w polskim modelu nadzoru nad rynkiem finansowym

Polski model nadzoru nad rynkiem finansowym funkcjonuje w obecnym modelu od 2008 r. Jest on wynikiem procesu integracji sektorowych organów nadzoru, zapoczątkowanego w 2002.

Obecnie nasz model nadzoru jest klasyfikowany jako zintegrowany, nadzór skupiony w rękach w jednej  instytucji (KNF) i pełniący nadzór nad sektorem bankowym, ubezpieczeniowym i rynkiem kapitałowym.

W praktyce, obok KNF mamy jeszcze Rzecznika Finansowego i UOKIK, których celem jest ochrona konsumenta/klienta na rynku finansowym, z czego UOKIK ma uprawnienia do nakładania sankcji na instytucje finansowe z tytułu nieuczciwych praktyk na rynku finansowym. Organem nadzoru makroostrożnościowego w Polsce jest Komitet Stabilności Finansowej, który jest wyposażony jedynie w instrumenty o charakterze „miękkiego oddziaływania” (stanowiska i rekomendacje), szczątkowy nadzór mikroostrożnościowy nad bankami sprawuje NBP (w NBP funkcjonuje cały wydział prowadzący analityczny nadzór nad bankami komercyjnymi oraz zrzeszeniami spółdzielczych banków). W Ministerstwie Finansów mamy również Generalnego Inspektora Informacji Finansowej, którego zadaniem jest przeciwdziałanie praniu brudnych pieniędzy i finansowaniu terroryzmu.
Powstaje zatem pytanie czy nie jest potrzebny przegląd wszystkich instytucji działających obecnie w ramach systemu nadzoru nad rynkiem finansowym pod kątem ich kompetencji, uprawnień i zasad współpracy pomiędzy tymi instytucjami. Uporządkowanie kompetencji, uprawnień i zasad współpracy mogłoby się przyczynić do:

1. bardzo potrzebnych operacyjnych synergii między nadzorem mikroostrożnościowym i makroostrożnościowym,
2. sprawniejszego funkcjonowania nadzoru i jasnego podziału kompetencji pomiędzy organami nadzoru nad rynku,
3. wyposażenia organów nadzoru w nowe uprawnienia, tam gdzie jest to potrzebne,
4. zwiększenia bezpieczeństwa na rynku, a także ochrony klienta na rynku finansowym.

W tym celu pomocne wydaje się przyjrzenie się modelom nadzoru nad rynkiem finansowym, funkcjonującym w innych krajach, które uznawane są za jedne z bardziej efektywnych. Do ciekawych przykładów best practices należy zaliczyć, np.: tworzenie wspólnych jednostek pomiędzy instytucjami, czy tez tworzenie ciał doradczych składających się z przedstawicieli biznesu, ekspertów z rynku finansowego. Ciekawym przykładem zaś modelu nadzoru jest np. model Twin Peaks (dwóch wzgórz), funkcjonujący obecnie w Wielkiej Brytanii, Australii, Nowej Zelandii, Holandii, Belgii. Cechą charakterystyczną tego modelu jest specjalizacja nadzorcza według celów. Przewiduje on dwa oddzielne organy nadzoru finansowego, jeden wyspecjalizowany w monitorowaniu ostrożnościowym instytucji regulowanych, a drugi w nadzorze nad rynkiem („conduct of business”) i ochronie konsumentów na rynku finansowym. Ponadto, model Twin Peaks oparty jest na bliskiej współpracy obu organów („wzgórz”), opartych o umowy i współpracę operacyjną, wykorzystującą potencjalne synergie wynikające z nadzoru ostrożnościowego i nadzoru nad rynkiem i nadzoru konsumenckiego różnych rodzajów instytucji finansowych.

W tym kontekście warto przyjrzeć się też jak przy obecnie funkcjonującym modelu nadzoru nad rynkiem finansowym, rozwijają się jego poszczególne sektory. Tu w szczególności warto zwrócić uwagę na rynek kapitałowy, który od wielu lat jest w kryzysie. Polski rynek kapitałowy charakteryzuje brak nowych inwestorów, słabe obroty, niskie wyceny, słabo rozwinięty ład korporacyjny, ogólny brak zaufania ze względu na ryzyko. Powstaje zatem pytanie – co spowodowało i co powoduje, że polski rynek kapitałowy się nie rozwija? Na ile regulator i nadzorca rynku powinni szukać proaktywnie rozwiązań, aby ten rynek się rozwijał?

Rekomendacje:

1. Przegląd wszystkich instytucji działających obecnie w ramach systemu nadzoru nad rynkiem finansowym pod kątem ich liczby, celów, kompetencji, uprawnień i zasad współpracy pomiędzy tymi instytucjami, a także składu.
2. Wypracowanie kierunków potrzebnych zmian w całym systemie nadzoru nad rynkiem finansowym.
3. Ważnym elementem przyszłego modelu nadzoru powinien być również nowy cel określony w przepisach prawa: „dbałość o rozwój rynku finansowego, w tym rynku kapitałowego”. Organy nadzoru powinny zostać wyposażone w narzędzia (stosowne kompetencje i uprawnienia), aby móc ten cel realizować.
4. „Dbałość o rozwój rynku kapitałowego” wymaga zmian koncepcyjnych, zmian w przepisach prawa, a przede wszystkim wymaga dobrej strategii rozwoju rynku kapitałowego.
5. Ważnym elementem świadczącym o sprawnym państwie i nadzorze finansowym jest możliwość w miarę szybkiego/sprawnego rozpoznawania spraw przez organy administracji publicznej i sądy. Możliwość szybkiego dochodzenia roszczeń przez konsumentów na rynku finansowym. Stąd proponuje się powołanie wyspecjalizowanego Sądu ds. Rynku Finansowego lub wyspecjalizowanych wydziałów w sądach rozpatrujących skomplikowane sprawy z zakresu funkcjonowania rynków finansowych. Jako dobre przykłady mogą w tej kwestii służyć: Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów czy projektowany sąd ds. własności intelektualnej (nowela KPC z marca 2019 r.).

2. Zwiększenie roli i znaczenia zasady proporcjonalności w stanowieniu regulacji dla rynku finansowego

Obecnie znacząca część regulacji regulująca funkcjonowanie rynków finansowanych i instytucji finansowych tworzona jest na poziomie Unii Europejskiej. Jedną z konsekwencji kryzysu finansowego 2008 było zwiększenie liczby tych regulacji i uczynienie ich bardziej restrykcyjnymi. Pomimo słuszności tych działań, wiele z tych regulacji jest nieproporcjonalna dla wielu rynków krajowych i działających na nich instytucji finansowych, generując dla nich duże obciążenia i koszty wdrożeniowe. Drugim ważnym aspektem jest implementacja przepisów unijnych do prawa krajowego, w trakcie to którego procesu często dochodzi do zjawiska tzw. gold platingu, zjawiska negatywnie wpływającego na atrakcyjność danego rynku dla inwestorów i konkurencyjność instytucji finansowych.

Rekomendacje:

W celu zwiększenia jakości stanowionego prawa na poziomie UE i zapewnienia stosowania zasady proporcjonalności, niezbędne jest zwiększenie aktywności uczestników rynku w procesie stanowienia prawa unijnego, którzy na wczesnym etapie sygnalizowaliby brak proporcjonalności (monitoring legislacyjny UE i opracowywanie OSR na potrzeby unijnego procesu legislacyjnego).

1. Odejść od roli prymusa w poziomie implementacji przepisów unijnych (wdrażanie najbardziej restrykcyjnych opcji), w celu umożliwienia rozwoju rynku.
2. Wdrożyć zasadę UE + 0, co przyczyni się do ograniczenia zjawiska gold platingu. Zostawić elastyczność tylko tam gdzie są potrzebne doregulowania specyficznych ryzyk, nieobjętych w sposób właściwy przepisami UE.
3. Powołać przy Ministerstwie Finansów doradczą grupę legislacyjną ds. rynku finansowego, która będzie monitorowała i uczestniczyła w debacie na temat nadchodzących przepisów  UE i jej skutków dla polskiego rynku finansowego, z uwzględnieniem potencjalnych niezamierzonych negatywnych konsekwencji. Pierwszym zadaniem grupy roboczej mogłaby być np. identyfikacja nadmiarowych regulacji rynku finansowego, które uniemożliwiają rozwój rynku.
4. Stosować i promować  zasadę proporcjonalności:
   1. na poziomie kształtowania prawa i praktyk w UE
   2. w trakcie procesu transpozycji prawa UE do prawa krajowego oraz w trakcie tworzenia prawa lokalnego
   3. w egzekwowaniu wymogów prawa (o ile jest to możliwe) i wytycznych.

Cele rekomendowanych działań są następujące:

1. Kontynuacja efektywnej, kompleksowej i spójnej ochrony instytucji finansowych, bazującej zarówno na współpracy sektorowej jak poza sektorowej,  stanowiącej istotny element bezpieczeństwa Państwa.
2. Adopcja rozwiązań zapewniających wysoki poziom bezpieczeństwa.
3. Dalsza operacjonalizacja współpracy wewnątrz sektora oraz międzysektorowych działań z zakresu cyberbezpieczeństwa, szczególnie dla nowych modeli procesów biznesowych opartych na otwartej bankowości i federacyjnej tożsamości cyfrowej.
4. Wypracowanie zmian regulacyjnych umożliwiających zastosowanie nowoczesnych technologii.

Rekomendowane działania:
Działania strategiczne i operacyjne

1. Wzmocnienie ekosystemu sektorowego przeciwdziałania fraudom i „praniu brudnych pieniędzy” poprzez wykorzystanie informacji gromadzonych przez KIR, BIK i ZBP, uwzględniające:
   1. Wiodącą rolę KIR w budowaniu rozwiązania wspierającego sektorowe działania AML,
   2. Współpracę KIR  i BIK w budowaniu rozwiązania wspierającego sektorowe działania antyfraudowe,
   3. Koordynacyjną rolę ZBP w środowisku bankowym oraz współpracy z innymi sektorami i wypracowania propozycji niezbędnych rozwiązań prawnych oraz organizacyjnych.
2. Wprowadzenie w jak najszybszym czasie postulowanych przez sektor bankowy i uzgodniony z Ministerstwem Finansów, zmian regulacji umożliwiających wymianę danych między organizacjami wewnątrz sektora finansowego oraz z instytucjami nadzoru.
3. Zacieśnienie współpracy z innymi jednostkami państwa, w tym NASK oraz z sektorem telekomunikacyjnym w zakresie przeciwdziałania cyberprzestępczości
4. Wykorzystane rozwiązań chmury obliczeniowej w celu dokonania transformacji cyfrowej, w tym również rozwiązań oferowanych przez  Operatora Chmury krajowej w sektorze finansowym, jako narzędzie zwiększenia efektywności, poprawy konkurencyjności sektora w stosunku do rosnącej konkurencji poza bankowej oraz zwiększenie poziomu bezpieczeństwa rozwiązań bankowych.
5. Zniesienie barier prawnych lub interpretacji prawnych stopujących adopcję rozwiązań chmurowych, poprzez;
   1. Przygotowanie opisów stosowanych lub planowanych standardów bezpieczeństwa dedykowanych dla rozwiązań sektora finansowego
   2. W dialogu z KNF przygotowanie propozycji zmian prawnych lub ich interpretacji prawnych mających w obszarach analizy ryzyka, podejścia do planów awaryjnych oraz odpowiedzialności outsourcera i podoutsourcerów,
   3. Opinia nadzorców zagadnienia przetwarzania zaszyfrowanych danych bankowych w chmurze w stosunku do tajemnicy bankowej oraz zgodności z RODO i braku konieczności zbierania zgód Klientów na takie rozwiązania.
6. Poszerzenie bazy podmiotów korzystających z platform KIR i BIK skutkujących poprawą skuteczności funkcji predykcyjnych.
7. Budowa modelu oceny ryzyka związanego z funkcjonowaniem „Łańcucha dostaw” (TPRM – Third Party Risk Management), w tym przygotowanie zestawu wymagań, dobrych praktyk w w/w obszarze co pozwoli na systemowe podniesienie bezpieczeństwa dostarczanych produktów/usług  w ramach sektora finansowego (ochrona łańcucha dostaw).

Rekomendacje

Ad 1. Regulacyjne otwarcie sektora na nowe technologie, szczególnie w zakresie sztucznej inteligencji oraz technologii chmurowych.

Wyniki naszych badań ankietowych wskazują na duże zainteresowanie wykorzystaniem sztucznej inteligencji (AI) w procesach bankowych. Do podstawowych zastosowań AI należy zarządzanie portfelem, obsługa klienta czy zwalczanie nadużyć. Z punktu widzenia obsługi klienta, AI pozwala zmniejszyć koszty, zapewnić lepsze doświadczenie klientów dzięki bardziej odpowiedniemu dopasowaniu oferty czy umożliwieniu obsługi poza godzinami pracy banku.

W zastosowaniach technologii takich jak AI istotny jest także aspekt etyczny (poziom wiedzy o kliencie, dyskryminacja w procesach, prawo do prywatności).

Odpowiedzią na rosnące zapotrzebowanie na moc obliczeniową, spowodowane presją na skrócenie time-to-market, wzrostem liczby wykorzystywanych rozwiązań IT w banku jest chmura obliczeniowa. Potwierdzeniem dużego zainteresowania usługami chmury jest wysoka pozycja tego zagadnienia w ankiecie przeprowadzanej wśród CIO. Rozwiązania, które warto rozważyć to np. Chmura Krajowa, ale również chmura hybrydowa i chmura publiczna. Większe wykorzystanie chmury może pomóc w osiągnięciu efektu synergii w zakresie technologii takich jak AI czy blockchain.

Wykorzystanie najnowszych technologii takich jak big data, chmura i AI przez sektor bankowy może okazać się kluczowe dla zdobycia przewag konkurencyjnych. Niestety sektor bankowy jest silnie regulowany, w szczególności w obszarze outsourcingu, tajemnicy bankowej oraz np. RODO i w odróżnieniu od m.in. fintechów regulacyjne/prawne bariery znacznie ograniczają możliwości wykorzystania tych technologii. Realia polskiego rynku są obecnie takie, że aktywnie pozyskują polskich klientów „neobanki” jak np. Revolut (który od niedawna ma licencję bankową na Litwie, i bardzo dynamicznie pozyskuje klientów w Polsce – ma ich zapewne ponad 500 tys.), czy N26 – które również oficjalnie rozpoczęło działalność w naszym kraju. Te podmioty mają dużo mniejsze ograniczenia w kwestii wykorzystywania infrastruktury w chmurze niż polskie banki (lub nie mają ich w ogóle). Postrzegają budowanie swoich usług na tej infrastrukturze (i słusznie) jako element przewagi konkurencyjnej – głównie w kwestii szybkości i modyfikowania swoich usług. Polski regulator ma bardzo niewielki na nich wpływ, a w związku z obowiązującymi umowami międzynarodowymi podmioty te mają pełną dowolność działania na naszym rynku. Nasuwa się pytanie, czy nadmierna ostrożność regulatora i krajowych banków w kwestii adopcji chmury nie buduje strukturalnej przewagi konkurencyjnej tychże zagranicznych podmiotów. Przewagi, która nie jest dobra w długofalowym interesie ani dla polskiego sektora bankowego, ani jego regulatorów ani wręcz państwa.

W związku z tym rekomendowane są następujące działania:

1. Wypracowanie na poziomie regulatorów oraz sektora, podejścia do kontroli oraz odpowiedzialności etycznej dla usług bazujących na wykorzystaniu sztucznej inteligencji (również z wykorzystaniem Big Data i chmury). Włączenie się w światową dyskusję o kwestiach etycznych nt. etyki sztucznej inteligencji.
2. Sektorowa dyskusja z tezami przedstawionymi w dokumencie „Założenia do strategii AI w Polsce – plan działania Ministerstwa Cyfryzacji”.
3. Szersza współpraca sektorowa – banki mogłyby skorzystać np. na stworzeniu wspólnej platformy typu apps marketplace pozwalającej na udostępnianie własnych rozwiązań AI np. na zasadzie Software as a Service.
4. Zweryfikowanie wartości płynących z wykorzystania rozwiązań AI w sektorowych inicjatywach w zakresie cyberbezpieczeństwa.
5. Ustanowienie, we współpracy z nadzorem, standardów wykorzystania chmury, które istotnie uproszczą i przyspieszą jej adaptację przy jednoczesnym zapewnieniu  bezpieczeństwa.
6. Rozważenie możliwości zastosowania rozwiązań chmurowych dla nowopowstających rozwiązań sektorowych, np. antyfraud lub AI/Analitics as a Service oraz rozszerzenie współpracy na inne sektory rynku (np. energetyka, sektor publiczny, ochrona zdrowia). Nie będzie to jednak możliwe bez zmian legislacyjnych i podejścia nadzoru, m.in. w obszarze zapewnienia bezpieczeństwa i poufności danych przetwarzanych w chmurze prywatnej.
7. Wpływanie na zmiany programów nauczania, w szczególności szkolnictwa wyższego, w celu zapewnienia kadry wykwalifikowanej w zakresie najnowszych technologii.
8. Konieczność wypracowania przez KNF i sektor bankowy rozwiązania regulacyjnego uwzględniającego wykorzystanie chmury obliczeniowej w sektorze, w szczególności podejścia do:

• nieograniczonej odpowiedzialności podmiotu świadczącego outsourcing kwalifikowany,
• możliwość wykorzystania przez podmiot świadczący usługi chmurowe usług innych podmiotów jako podwykonawca (częściowy pod-outsourcing).

9. Przygotowanie stanowiska regulatorów (w tym RODO) w sprawie dostępu do tajemnicy bankowej w przypadku przetwarzania danych objętych tajemnicą bankową w rozwiązaniach chmurowych wykorzystujących szyfrowanie danych w sposób uniemożliwiający odczytanie przez dostawców chmury (akceptacja regulatorów, że przetwarzanie zaszyfrowanych danych nie łamie tajemnicy bankowej oraz jest akceptowana jako zgodna z RODO).

Ad. 2. Rekomendowane działania w obszarze personalizacji usług bankowych
Dotyczy zagadnień: personalizacja usług bankowych i sztuczna inteligencja

Dane stają się narzędziem osiągnięcia sukcesu, w tym dopasowania do produktów i usług bankowych. Fintechy oraz m.in. GAFAA nie podlegają restrykcyjnym regulacjom unijnym i krajowym (polskim) w takim stopniu jak sektor bankowy. Daje im to niesamowitą przewagę w dostępie do danych polskich obywateli i masowego przetwarzania/analizy danych.

Wyniki ankiety jasno pokazują, że personalizacja usług bankowych staje się wyzwaniem coraz częściej podejmowanym przez działy biznesowe i technologiczne banków. Personalizacja staje się koniecznością szczególnie ze względu na rosnącą konkurencję ze strony startupów i, potencjalnie, gigantów technologicznych takich jak Google czy Facebook. Przykład Revoluta wskazuje, że osiągnięcie przez startupy fintech globalnej skali działania jest możliwe a ich działalność może mieć znaczący wpływ na banki.
Sztuczna inteligencja może być istotnym akceleratorem w wielu obszarach, na przykład rekomendować sposób kontaktu z klientem, dynamicznie dostosowywać język przekazu do jego preferencji, zbierać dane jakościowe o kliencie w trakcie komunikacji czy wspierać go w procesie interakcji z bankiem.

Silniejsze zaangażowanie się i współpraca na linii e-government – sektor bankowy w zakresie aktywnej promocji Polski Bezgotówkowej oraz cyfrowych procesów, m.in. eParagon, eFaktura, płatności bezgotówkowe, promocja identyfikacji elektronicznej w kanałach bankowości elektronicznej będą budowały przewagę konkurencyjną w stosunku do podmiotów niebankowych.

W związku z tym rekomendowane są następujące działania:

1. Budowanie międzysektorowych aliansów (otoczenie biznesowe) w celu tworzenia spersonalizowanej relacji z klientem (firmy handlowe, telekomunikacyjne, energetyczne, ubezpieczeniowe itd.).
2. Ustalenie standardów związanych z wykorzystaniem nowoczesnych technologii do działań personalizacyjnych w zakresie prywatności, bezpieczeństwa i wpływu klientów na działania banków.
3. Ustalenie zasad transparentności modeli personalizacyjnych jako kluczowej kwestii w zakresie praw klienta – zapewnienie możliwości manualnej rekalibracji modelu przez klientów.
4. Zabezpieczenie interesów grup o specyficznych potrzebach (osoby starsze, niepełnosprawni), których specyfika może prowadzić do przedstawiania im mniej korzystnych ofert rynkowych.
5. Silniejsze zaangażowanie się państwa w aktywną promocję i zniesienie barier regulacyjnych w obszarach płatności bezgotówkowych oraz cyfryzacji procesów gospodarczych, m.in. poprzez:
   1. zrównanie płatności bezgotówkowych z gotówkowymi, tj. obowiązek udostępnienia płatności bezgotówkowej na życzenie Klienta/Konsumenta,
   2. zrównanie paragonów elektronicznych z wersją papierową,
   3. wyznaczenie terminu wprowadzenia obowiązku udostępniania na życzenie Klienta/Konsumenta eParagonu,
   4. digitalizacja i odmiejscowienie procesów gospodarczych poprzez upowszechnianie eFaktur, dokumentów elektronicznych w powiązaniu i w oparciu o elektroniczną tożsamość i podpis elektroniczny.