1. Całkowite korzyści z rozwoju infrastruktury pojawiają się dopiero w długim okresie. Beneficjentami są w znacznym stopniu podmioty, które bezpośrednio nie wykorzystują danej infrastruktury (korzyści to tzw. pozytywne efekty zewnętrzne). Jest to jeden z czynników uzasadniających zaangażowanie państwa w rozbudowę infrastruktury.

2. Rolą państwa jest regulacja aktywności gospodarczej w obszarze infrastruktury, w tym tworzenie bodźców do rozwoju określonych jej rodzajów lub do lepszego jej wykorzystania (np. wsparcie transportu intermodalnego lub subsydiowanie przewozów pasażerskich koleją). Państwo jest zobowiązane do aktywnego udziału w rozbudowie infrastruktury będącej w jego posiadaniu lub przez nie kontrolowanej.

3. Polska ma nadal niską pozycję w rankingach jakości infrastruktury . Aby zmniejszyć dystans do wysokorozwiniętych krajów UE, niezbędne jest efektywne wykorzystanie środków finansowych – zarówno krajowych, unijnych, jak i kapitału prywatnego. Procesy inwestycyjne w infrastrukturze powinny być koordynowane i optymalizowane w celu uniknięcia nakładania się zadań inwestycyjnych w kilku sektorach i związanych z tym zaburzeń na rynku wykonawców i dostarczycieli kapitału.

4. Bardziej zaawansowana i efektywna koordynacja projektów na poziomie całościowej  strategii rozwoju infrastruktury w Polsce powinna objąć kluczowe elementy infrastruktury w wymiarze sektorowym (drogi, koleje, infrastrukturę energetyczną i telekomunikacyjną), zarówno na poziomie centralnym/krajowym, jak i regionalnym. Koordynacja i optymalizacja polityki inwestycji infrastrukturalnych realizowana w ramach programu Inwestycje Polskie wymaga powołania niezależnego ciała nadzorczego (w dalszej części określanego roboczo jako Komitet ds. Rozwoju Infrastruktury).

5. Komitet ds. Rozwoju Infrastruktury mógłby być podmiotem określającym priorytety rozwojowe, metodykę prowadzenia i oceniania projektów inwestycyjnych, dokonującym wyboru projektów istotnych z punktu widzenia infrastruktury krajowej i regionalnej. Takie rozwiązanie pozwoliłoby zredukować obecne problemy związane z nadmiernym rozproszeniem kompetencji w zakresie projektów infrastrukturalnych oraz ułatwiłoby koordynację polityki finansowania nakładów inwestycyjnych przy udziale Ministerstwa Finansów.

6. Optymalizacja programów inwestycyjnych powinna mieć na celu zmniejszenie ryzyka „spekulacyjnych” wahań cen i kosztów budowy infrastruktury, w tym kosztów finansowania. Powinna także uwzględniać ocenę możliwości realizacji określonej skali inwestycji.

7. Inwestycje infrastrukturalne odznaczają się bardzo wysokim poziomem kapitałochłonności i ryzyka, dlatego też pozyskanie funduszy na ich finansowanie nie jest łatwym przedsięwzięciem. Dodatkowym problemem jest ograniczenie finansowania inwestycji infrastrukturalnych przez banki po kryzysie finansowym (w wyniku wzrostu awersji do ryzyka i  wprowadzeniu nowych rozwiązań regulacyjnych, ograniczających skłonność do udzielania długoterminowych kredytów). Odpowiedzią rządu na problemy z pozyskiwaniem finansowania dla projektów infrastrukturalnych miał być w szczególności program Inwestycje Polskie, w ramach którego BGK ma pełnić funkcję banku zapewniającego finansowanie dłużne na okresy niedostępne w bankach komercyjnych, a możliwe jedynie w międzynarodowych instytucjach finansowych (zwłaszcza aktywnych na polskim rynku EBI i EBOiR). Równocześnie spółka PIR ma być mniejszościowym inwestorem kapitałowym w tego typu projektach.

8. Ocena ogłoszonych przez PIR inwestycji pod kątem „misyjnego” charakteru i celu Programu „Inwestycje Polskie” jest niejednoznaczna. Nie wszystkie z ogłoszonych projektów wydają się w pełni wpisywać w politykę wsparcia infrastruktury w Polsce. Pierwotna koncepcja PIR została bowiem bezzasadnie zawężona do funduszu infrastrukturalnego oraz fund of funds. Wydaje się, iż istotnym mankamentem jest wbudowana w strategię inwestycyjną PIR potrzeba uzyskania w przypadku każdej inwestycji rynkowych stóp zwrotu.

9. PIR, zamiast podejmowania inwestycji wyłącznie rynkowych (dających rynkowy zwrot finansowy), powinien mieć możliwość inwestowania w projekty o oczekiwanych zwrotach społecznych, którymi nie są zainteresowani inwestorzy prywatni. Mechanizmy wsparcia inwestycji „nierynkowych” będą zapewne musiały zostać zaakceptowane przez Komisję Europejską. Konieczne jest wypracowanie sposobu wprowadzenia takich mechanizmów przy wykorzystaniu doświadczeń innych krajów UE (jak KfW w Niemczech).

10. Poza zmianą strategii inwestycyjnej PIR zasadnym wydaje się powiązanie PIR i BGK poprzez jednego właściciela i ścisła koordynacja działań obu instytucji. Połączenie PIR z BGK nie byłoby wyjściem właściwym, ponieważ mogłoby spowodować podporządkowanie całokształtu działalności restrykcjom wynikającym z prawa bankowego. Dzięki takiej zmianie BGK będzie mógł odejść od roli banku Skarbu Państwa w kierunku instytucji rozwojowej, wspierającej inwestycje i eksport. Pożądane są tutaj różne struktury o charakterze holdingowym, obejmujące BGK i PIR, oraz nowe elementy organizacyjne, które powinny umożliwiać tworzenie celowych funduszy inwestycyjnych wykorzystujących składniki majątku Skarbu Państwa w celu tworzenia oczekiwanej wartości dodanej. Komitet ds. Rozwoju Infrastruktury  umożliwiałby koordynację międzyresortową poprzez udział właściwych ministrów (skarbu, infrastruktury i rozwoju, gospodarki, finansów). W strukturze należy przewidzieć również odpowiedni potencjał analityczno-programujący. Szczególnie ważna będzie jakość zarządcza i kompetencje oraz niezależność kadry kierującej.

11. Brak dobrej jakości analiz i często aktualizowanych planów uniemożliwia optymalizację programów rozwoju infrastruktury. Zaplecze analityczne w postaci swego rodzaju centrum analiz i studiów strategicznych dla infrastruktury w ramach BGK/programu Inwestycje Polskie byłoby odpowiedzialne za monitoring inwestycji, analizę planów rozwoju infrastruktury drogowej, kolejowej, morskiej, śródlądowej, lotnisk oraz sieci przesyłowych i dystrybucyjnych gazu i energii elektrycznej oraz dużych źródeł wytwarzania energii. Jakie istniejące zasoby stałyby się podstawą stworzenia takiego zaplecza analitycznego, pozostaje kwestią do dalszej dyskusji.

Niedobory mocy, w Polsce jeszcze czysto teoretyczne, są zagrożeniem możliwym w szczytowych godzinach zapotrzebowania na energię elektryczną, kiedy popyt na energię przewyższy podaż. Zamiast budować kolejną elektrownię na pokrycie zapotrzebowania w szczycie, warto rozważyć alternatywne i tańsze metody zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego, takie jak zarządzanie popytem.

Pilotażowe programy zarządzania popytem, przeprowadzone m.in. w Danii, Norwegii i Finlandii spowodowały redukcję mocy szczytowej na poziomie od 6% do 10%. W Polsce w 2013 roku, zgodnie z danymi PSE SA, maksymalne zapotrzebowanie na moc wyniosło 24 761 MW. Redukcja na poziomie zaledwie 5% w szczycie spowodowałaby obniżenie zapotrzebowania o około 1 200 MW, co odpowiada mocy sporej elektrowni. Nawet bogate kraje skandynawskie szukają innych metod równoważenia systemu elektroenergetycznego niż tylko budowa nowych mocy konwencjonalnych –Polska, która ewidentnie do bogatych krajów nie należy, nie powinna postępować inaczej.

Wobec perspektywy wystąpienia deficytu energii w najbliższych latach celem powinno stać się uzyskanie potencjału odpowiedzi strony popytowej na poziomie około 1 000 negawatów, co pozwoli na zrównoważone zarządzanie systemem elektroenergetycznym oraz zapewni podstawę dalszego rozwoju skutecznych narzędzi do zarządzania zapotrzebowaniem szczytowym.

Aby pełne wykorzystanie potencjału DSR w Polsce oraz zapewnienie jego wysokiej niezawodność w ograniczaniu szczytowego popytu na energię było możliwe, muszą zostać spełnione cztery podstawowe warunki:

1. Zapewnienie opłacalności zaangażowania odbiorców poprzez zaproponowanie im atrakcyjnego systemu wynagrodzenia. Można to zapewnić dwojako: oferując konsumentom wynagrodzenie stałe (za gotowość) i ewentualnie zmienne (za dokonaną redukcję) lub tak konstruując taryfy, aby motywowały odbiorców do oszczędności płynącej ze zmiany nawyków użytkowania energii elektrycznej (z wysokimi cenami energii w szczycie i zdecydowanie niższymi poza szczytem). Przy czym pierwsza z tych metod skuteczniejsza będzie dla klientów biznesowych, a druga dla gospodarstw domowych.

2. Wprowadzenie rynku usług i zielonego światła dla agregatorów. Odbiorcą DSR jest obecnie operator sieci przesyłowych, a powinni być nimi jeszcze operatorzy usług dystrybucyjnych. Tym samym operatorzy nie powinni być organizatorami podaży, czyli dostawcami dla siebie samych. Rozwój rynku będzie łatwiejszy, jeśli dopuści się podmioty profesjonalnie i odpowiedzialnie agregujące oferty redukcji według pasm i obszarów na zlecenie operatorów. Dodatkową korzyścią z działalności agregatorów byłoby ograniczenie do minimum formalności, które musi spełnić odbiorca chcący przystąpić do programu bodźcowego. W celu zbudowania rynku agregatorów należałoby w pierwszej kolejności zaprzestać bezpośredniego kontraktowania redukcji przez OSP, dzięki czemu agregatorzy nie musieliby konkurować z bezpośrednim odbiorcą ich usług.

3. Udzielenie dostawcom biznesowym gwarancji, że poprzez uczestnictwo w programie negawatów będą mieli niższe ryzyko niezapowiedzianych wyłączeń prądu – ograniczone do sytuacji wyjątkowych (np. huragany).

4. Powszechne wykorzystanie inteligentnych liczników – w praktyce nie ma zarządzania bez opomiarowania. Zarządzania popytem na szeroką skalę nie da się poprowadzić  w oparciu o odczyty liczników energii dokonywane raz na kilka miesięcy.

1. Polska cierpi na niedostatek długoterminowych oszczędności krajowych, co ogranicza możliwości rozwoju kraju i zagraża stabilności makroekonomicznej.

O niedostatku krajowych oszczędności w Polsce świadczy nasza pozycja inwestycyjna netto (MPIN – różnica między wszelkimi aktywami zagranicznymi i zobowiązaniami zagranicznymi kraju). Wskaźnik ten – informujący, czy dany kraj jest wierzycielem, czy dłużnikiem netto w stosunku do zagranicy – w przypadku Polski ulega systematycznemu pogorszeniu i w 2013 roku osiągnął wartość ujemną w wysokości 69% PKB, co plasuje nasz kraj w grupie o największym ryzyku spośród gospodarek wschodzących na świecie. Istotnym czynnikiem ryzyka związanego z niedostatkiem oszczędności krajowych jest również znaczny udział nierezydentów wśród posiadaczy polskich papierów skarbowych, który w 2013 roku przekroczył 60%.

2. Zagrożenie, jakie generuje niedostateczny poziom oszczędności krajowych, nie zniknie samoistnie również w przypadku wejścia Polski do strefy euro.

Przed wybuchem kryzysu finansowego dość powszechnie sądzono, że wejście do strefy euro umożliwi bezpieczny i praktycznie nieograniczony dostęp do puli oszczędności europejskich, gdyż w ramach strefy euro istnienie deficytów obrotów bieżących między poszczególnymi krajami nie powinno mieć znaczenia. Doświadczenia kryzysu strefy euro zdecydowanie podważyły powyższą tezę. Okazało się, że w ramach strefy euro zagrożeniem dla gospodarki mogą być nie tylko deficyty budżetowe, lecz również deficyty obrotów bieżących, generowane przez prywatne przepływy kapitałowe. Deficyty obrotów bieżących, związane z obniżaniem konkurencyjności gospodarki, są w ramach strefy euro niebezpieczne, gdyż bez posiadania własnej waluty usunięcie poważnej luki w międzynarodowej konkurencyjności kraju jest niezmiernie trudne, długotrwałe oraz kosztowne pod względem ekonomicznym i społecznym. Doświadczenia światowego kryzysu finansowego i kryzysu strefy euro potwierdzają, że zdolność do generowania oszczędności krajowych i ich efektywnego wykorzystania na inwestycje, zwiększające produktywność gospodarki, jest kluczowa dla wzrostu gospodarczego.

3. Długoterminowe oszczędności krajowe są potrzebne, aby po wprowadzeniu nowych rozwiązań regulacyjnych sektor bankowy był w stanie dostarczać gospodarce długoterminowy kredyt.

Zmiany regulacyjne w sektorze bankowym w ramach umowy Bazylea III ograniczają zasadniczo możliwości udzielania przez banki długoterminowych kredytów w oparciu o krótkoterminowe depozyty. Stąd aby umożliwić finansowanie długoterminowych projektów infrastrukturalnych i energetycznych oraz mieszkalnictwa, konieczne jest pobudzenie rozwoju długoterminowych oszczędności krajowych.

4. Mobilizacja długoterminowych oszczędności krajowych ma istotne znaczenie dla rozwoju polskiego rynku kapitałowego.

Długoterminowe oszczędności krajowe:
• zwiększają dostępność kapitału, który przez giełdę może finansować gospodarkę;
• zmniejszają zależności giełdy od kapitału zagranicznego;
• umożliwiają rozwój długoterminowych inwestorów instytucjonalnych, takich jak fundusze emerytalne i fundusze inwestycyjne, których obecność może stanowić w pewnym zakresie alternatywę dla zagranicznej kontroli nad polskimi firmami.

• Utworzenie organów zrzeszających pracodawców z danej branży w celu określenia wspólnych wymagań dotyczących wiedzy i umiejętności, których zdobycie ma umożliwić dany kierunek studiów.
• Regularne przekazywanie do wiadomości studentów i przedstawicieli rad programowych uczelni zestawienia umiejętności oraz kompetencji wymaganych przez pracodawców na danym stanowisku.
• Włączanie do programu nauczania wykładów i warsztatów prowadzonych przez ekspertów praktyków. Wprowadzenie obowiązku bieżącego uwzględniania w programie nauczania rzeczywistych problemów dotyczących podmiotów gospodarczych w postaci case study, które studenci będą analizować w ramach regularnych zajęć.
• Uwzględnienie w programie nauczania przedmiotów przygotowujących do egzaminów certyfikatowych (również tych międzynarodowych) i do egzaminów umożliwiających uzyskanie licencji niezbędnych do wykonywania zawodu.

Definiowane obecnie wieloletnie plany rozwojowe infrastruktury technicznej (transport, energetyka i telekomunikacja) obejmują okres do roku 2030, a w niektórych przypadkach dotyczą perspektywy roku 2050.
Wysoka kapitałochłonność projektów infrastrukturalnych oraz ograniczona i zmienna w czasie dostępność środków publicznych skłaniają do twierdzenia, że bez możliwości finansowania części nakładówinwestycyjnych przez kapitał prywatny niemożliwe będzie zapewnienie zrównoważonego rozwoju infrastruktury.
Rząd Polski podjął wyzwanie wynikające z ambicji rozwojowych kraju uruchamiając Program Inwestycji Polskich, w ramach którego powstała spółka kapitałowa Polskie Inwestycje Rozwojowe, a Bank Gospodarstwa Krajowego przechodzi transformacje do banku rozwojowego.
Powyższe działania wskazują na wzrost świadomości administracji państwowej o konieczności współpracy z rynkiem finansowym, jako jednym z elementów strony prywatnej, w zakresie realizacji inwestycji infrastrukturalnych.Jakie dalsze kroki są niezbędne dla zapewnienia atrakcyjności projektów infrastrukturalnych dla kapitału prywatnego, jako jednego z istotnych warunków skuteczności realizacji podjętego programu?
Jak wynika z doświadczeń krajów, które skutecznie wdrożyły współpracę publiczno-prywatną, niemożliwe jest uzyskanie realnego zaangażowania kapitału prywatnego bez określenia standardu współdziałania pomiędzy stroną publiczną a stroną prywatną. Konieczność wypracowania standardu powodowana jest wysoką kapitałochłonnością, skomplikowanym
charakterem podejmowanych procesów inwestycyjnych, długotrwałym okresem prac przygotowawczo-realizacyjnych i wieloletnim okresem eksploatacyjnym. Jak pokazują  doświadczenia wybranych krajów, np. Wielka Brytania, Francja, Niemcy, Włochy, wypracowanie takiego standardu jest możliwe w drodze dyskusji i uzgodnień pomiędzy stronami publiczną i prywatną.
Rekomendowany Standard Relacji Publiczno-Prywatnej powinien mieć charakter dokumentu określającego „rekomendowane dobre praktyki” w ramach współpracy publiczno-prywatnej i powinien, między innymi, obejmować następujące zagadnienia:

• Sposób wyłonienia partnera prywatnego–obowiązujące w Polsce prawo umożliwia wieloetapowe postępowanie i negocjacje warunków szczegółowy ch umowy. Konieczne jest wprowadzenie zasady „administracji negocjującej” zamiast „władczo-nakazującej”.
• Podział matrycy ryzyka między strony umowy–konieczna jest racjonalność podziału ryzyka między strony umowy według zasady odpowiedzialności za własne działania i kontrolę/lub jej brak nad wpływem zjawisk zewnętrznych na przebieg procesu inwestycyjnego/eksploatacyjnego.
• Sposób rozwiązywania sporów w trakcie trwania współdziałania i po jego zakończeniu – istotne jest zapewnienie możliwości realizacji inwestycji w wypadku różnicy stanowisk stron umowy (w tym z wykorzystaniem np. mediacji, instytucji niezależnego eksperta z możliwością dochodzenia roszczeń) oraz definiowalny w czasie sposób rozstrzygania sporów końcowych (postępowanie mediacyjne, arbitraż …?).
• Sposób rozliczeń i warunki z nim związane – w inwestycjach infrastrukturalnych, szczególnie obejmujących wieloletni okres eksploatacyjny, rozliczanie jest wielowątkowe (zwrot na kapitale, usługi wykonawcze, osiąganie parametrów eksploatacyjnych….. ?) i często dotyczy stosowania modeli finansowych przy zmiennych warunkach otoczenia, konieczne jest zapewnienie procedur dostosowawczych i metod ich ustalania.

Ze względu na proponowany charakter dokumentu (dobrych praktyk) oraz istotne różnice struktury relacji między stronami umowy, występujące w projektach inwestycyjnych różnych typów infrastruktury, szczególnie ważnego znaczenia nabiera „program inwestycji pilotażowych”. Proces ustalania Standardu, szkolenia i warsztaty z zakresu współpracy publiczno-prywatnej (np. pierwsze spotkanie pt. „PPP w rozwoju miast i regionów – doświadczenia i perspektywy” ramach EKF 2014, organizowane przez Bank Gospodarstwa Krajowego, Polskie Inwestycje Rozwojowe, Miasto Sopot, Bank Pekao SA i Baker&McKenzie) oraz selekcja projektów do programu pilotażowego (wraz z określeniem warunków ich realizacji) będą kształtowały warunki dla realnego zaangażowania kapitału prywatnego w rozwój infrastruktury.

Wzrost aktywności sektora nowoczesnych usług biznesowych notowany od początku powstania tej branży w Polsce (ok. 2002 r.) na poziomie 20% rocznie sprawił, że po ponad dziesięciu latach istnienia tego sektora jest on główną siłą napędową wzrostu polskiej gospodarki. Obecnie tylko w firmach z udziałem kapitału zagranicznego pracuje co najmniej 130 tysięcy osób. Jest to więc sektor większy niż tradycyjnie obecne w Polsce  górnictwo i porównywalny z sektorem samochodowym.

Jakość oferowanych przez Polskę usług sprawiła, że do centrów zlecane są coraz bardziej złożone usługi biznesowe oparte na analityce i planowaniu. Jednak szybki wzrost sektora usług biznesowych sprawił, że o ile nadal dostępna jest kadra oparta na absolwentach szkół wyższych, to coraz trudniej o osoby z doświadczeniem, zwłaszcza w branży IT.

Obserwując rozwój sektora usług biznesowych w Europie Środkowej, nie trudno zauważyć, że obecnie Polska wiedzie prym w pozyskiwaniu nowych projektów. Wzrost ten może zostać zahamowany przez brak odpowiednio wykształconej i doświadczonej kadry.

Zmiany ułatwiające zatrudnianie potrzebnych pracowników spoza Polski oraz otwieranie działalności gospodarczej dla obywateli spoza Unii Europejskiej może w korzystny sposób wpłynąć na dalszą konkurencyjność polskiej gospodarki. Tylko szybkie i zdecydowane rozwiązania mogą zapobiec odpływowi z Polski projektów, które oferują coraz większą wartość dodaną dla polskiej gospodarki i coraz lepsze warunki dla pracowników.

Nowa polityka imigracyjna Polski stanowi trudne wyzwanie. Nie zastąpi ona polityki prorodzinnej ukierunkowanej na zwiększenie poziomu dzietności. Może jednak zniwelować konsekwencje wynikające z ryzyka demograficznego dla zahamowania wzrostu PKB. Polityka imigracyjna powinna uwzględniać również inne aspekty poza rozwojem sektora nowoczesnych usług biznesowych. Dlatego przedstawioną rekomendację traktujemy jedynie jako wstęp do debaty na temat nowej polityki imigracyjnej.