Wprowadzenie: Polska wprowadza regulacje mające na celu ograniczenie uchylania się od opodatkowania oraz unikania opodatkowania. Ogólna klauzula przeciwko unikaniu opodatkowania przyjęta w 2016 roku jest tego dobrym przykładem. Same regulacje krajowe i przyjmowane konwencje międzynarodowe nie stanowią wystarczającej bariery dla ograniczenia agresywnej optymalizacji podatkowej. Z drugiej strony mali podatnicy i osoby fizyczne są często obciążane podwójnym opodatkowaniem w różnych krajach.

Rekomendacje

1. Wprowadzenie specjalnych zachęt dla rzetelnych podatników, np. preferencji w zamówieniach publicznych i w dostępie do instrumentów publicznego wsparcia dla przedsiębiorców (oferowanych np. przez BGK, KUKE, PAIiH, PARP, NCBiR).
2. W celu zwiększenia przejrzystości podatkowej – wprowadzenie prawnego obowiązku publikowania danych o zatrudnieniu, przychodzie, zysku, aktywach i zapłaconych podatkach według krajów działalności. Obowiązek ten dotyczyłby firm o przychodzie ponad 1000 mln zł i działających w co najmniej w dwóch krajach.
3. Zainicjowanie przez Polskę debaty na forum europejskim na temat wprowadzenia zasady unikania podwójnego opodatkowania spadków, w tym aktywów wchodzących w skład firm rodzinnych.

Uzasadnienie
Regulacje promujące rzetelnych podatników nie są w polskiej praktyce częste, a przecież tacy podatnicy powinni być traktowani przez organy państwa w sposób szczególnie przychylny. Działania tego typu nie powinny być wyłącznie domeną samego prawa podatkowego i regulacji podatkowych. Rzetelni podatnicy powinni być również promowani przez instytucje państwa wspierające czy finansujące przedsiębiorców, takie jak BGK, PAIiH, PARP czy NFOŚ.

Proponujemy wprowadzenie Lauru Rzetelnego Podatnika. Uznanie firmy za rzetelnego podatnika stanowiłoby również wskazówkę dla inwestorów, klientów, opinii publicznej, partnerów biznesowych i pracowników. Proces przyznawania tego wyróżnienia musi bazować na trzech głównych zasadach: dobrowolności, niezależności i profesjonalizmie. Kryterium podstawowym byłaby relatywna wielkość odprowadzonych podatków i składek w stosunku do przychodów z uwzględnieniem specyfiki branży.

Polskie przepisy podatkowe i okołopodatkowe wdrożyły europejskie standardy wymiany informacji podatkowych między krajami. Informacje te nie są jednak dostępne dla szerokiej publiczności czy inwestorów.  Obecna dyskusja na forum europejskim wskazuje na to, że zasady raportowania aktywności według krajów działalności, podobne do tych, które obowiązują banki po wprowadzeniu CRD IV, nie zostaną przyjęte lub zostaną znacznie złagodzone. Przez wprowadzenie takich zasad Polska stałaby się jednym z liderów przejrzystości podatkowej. Jako lider w tym zakresie mogłaby przyciągać inwestorów, dla których jest to ważne (i którzy to publicznie podkreślają), takich jak np. norweski fundusz narodowy.

Gęsta sieć bilateralnych umów o unikaniu podwójnego opodatkowania nie obejmuje z zasady spadków. Prowadzi to nieraz do sytuacji podwójnego opodatkowania spadków osobistych. Wystarczy wskazać, że Polska ma zaledwie dwie umowy międzynarodowe dotyczące opodatkowania spadków i ponad osiemdziesiąt dotyczących opodatkowania dochodów. Inne kraje europejskie są w podobnej sytuacji. Brexit stwarza dodatkowy impuls, aby temat podwójnego opodatkowania spadków podjąć na forum europejskim i przeprowadzić go skutecznie z korzyścią dla obywateli UE.

Mimo aktywnych działań w zakresie cyberbezpieczeństwa realizowanych sektorowo i indywidualnie przez instytucje finansowe ochrona przed zagrożeniem ze strony cyberprzestępców jest w dalszym ciągu jednym z najistotniejszych wyzwań stojących przed sektorem finansowym.

Kontynuując i rozwijając dotychczasowe działania, Europejski Kongres Finansowy po raz kolejny pragnie podkreślić istotę zagadnienia poprzez wydanie poniższej Rekomendacji.

Cele:

1. Zapewnienie efektywnej, kompleksowej i spójnej ochrony instytucji finansowych.
2. Zwiększenie świadomości zagrożeń i możliwości ochrony wśród klientów instytucji sektora finansowego poprzez zdefiniowanie spójnych form przekazu.
3. Operacjonalizacja współpracy wewnątrz sektora oraz międzysektorowych działań z zakresu cyberbezpieczeństwa.
4. Stworzenie odpowiednich i bezpiecznych warunków do implementacji przepisów prawa.

Rekomendacje
INFORMACJA I EDUKACJA

1. Intensyfikacja działań informacyjno-edukacyjnych zmierzających do podniesienia poziomu świadomości zagrożeń i możliwości ochrony wśród klientów instytucji finansowych:
   1. Przeprowadzenie analizy zapotrzebowania klientów sektora finansowego w kwestii zakresu, sposobu i formy informowania o zagadnieniach dotyczących cyberbezpieczeństwa.
   2. Wypracowanie oraz wdrożenie nowoczesnych standardów i form komunikacyjnych zapewniających maksymalnie szeroki zakres przekazu informacji dotyczących cyberbezpieczeństwa.
   3. Podjęcie działań zmierzających do opracowania międzysektorowych kampanii informacyjno-edukacyjnych.
2. Zdefiniowanie i określenie potrzeb sektora finansowego w zakresie profilu kompetencyjnego z obszaru cyberbezpieczeństwa, wypracowanie oraz wdrożenie odpowiedniego programu edukacyjnego przy współpracy z organami oświaty.

DZIAŁANIA STRATEGICZNE I OPERACYJNE

1. Zacieśnienie współpracy wewnątrzsektorowej z wykorzystaniem Bankowego Centrum Cyberbezpieczeństwa:
   1. Intensyfikacja prac nad stworzeniem docelowych mechanizmów umożliwiających szybką i bezpieczną wymianę informacji.
   2. Wdrożenie na poziomie sektora ciągłego procesu poszukiwania informacji o podatnościach i zagrożeniach we wszystkich dostępnych zasobach oraz mechanizmów szybkiej dystrybucji odnalezionych informacji wewnątrz sektora.
   3. Stworzenie zestawów reguł i procedur postępowania, które mają na celu poprawę i ujednolicenie sposobów reagowania w określonych sytuacjach związanych z cyberbezpieczeństwem z uwzględnieniem sytuacji kryzysowych.
   4. Wdrożenie jednolitej polityki informacyjnej o zdarzeniach z zakresu cyberbezpieczeństwa.
   5. Regularne organizowanie ćwiczeń postępowania w sytuacjach kryzysowych w oparciu o realne scenariusze zagrożeń.
2. Kontynuacja współpracy międzysektorowej ze szczególnym naciskiem na kooperację z Narodowym Centrum Cyberbezpieczeństwa oraz jednostkami administracji publicznej.
3. Skoordynowanie przez BCC spójności wypracowanych rozwiązań, jak również nadzór nad wdrożeniem optymalnych mechanizmów bezpieczeństwa w ramach wprowadzania kluczowych regulacji (PSD II, RODO, eIDAS).

Wprowadzenie: Digitalizacja i cyfryzacja to obecnie zjawiska o zdecydowanie największym wpływie na wszystkie sfery systemu gospodarczego i finansowego. Zjawiska te mają swój wymiar globalny, unijny oraz lokalny – krajowy.

Już bardzo wstępna analiza poziomu wykorzystania technik cyfrowych w obrębie różnych rynków prowadzi do konkluzji, że polski rynek ubezpieczeń jest wręcz ułomny pod względem wykorzystywania digitalizacji i cyfryzacji. Bariery regulacyjne uniemożliwiają bowiem krajowym zakładom ubezpieczeń oferowanie ochrony ubezpieczeniowej czy też świadczenie bieżącej obsługi osób ubezpieczonych w ramach realizacji postanowień umowy ubezpieczenia wyłącznie za pomocą środków komunikacji elektronicznej. Jest to o tyle zaskakujące, że po pierwsze, takie – nazwijmy to – w pełni cyfrowe ubezpieczenia są usługą wręcz powszechną w ramach innych jurysdykcji unijnych (np. brytyjskich), a po drugie, techniki cyfrowe są z powodzeniem od wielu lat wykorzystywane w ramach krajowego systemu bankowego – i to niejednokrotnie na poziomie istotnie wyższym od średniego poziomu całego jednolitego rynku finansowego. Wskazana ułomność krajowego rynku ubezpieczeń kompletnie nie wpisuje się w obecny trend i oczekiwania ubezpieczających, którzy funkcjonując w tzw. cyfrowym ekosystemie, oczekują tego, że również usługi ubezpieczeniowe będą mogły być przez nich nabywane i realizowane z wyłącznym wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej. W konsekwencji dla ubezpieczających kompletnie niezrozumiałe jest to, dlaczego w przypadku rynku ubezpieczeń mają do czynienia nadal z tradycyjnymi – papierowymi – metodami interakcji.

Występujące ograniczenia prawne i regulacyjne naruszają zasady równego konkurowania na jednolitym rynku finansowym i – co ważniejsze – stoją na przeszkodzie realizowania gospodarczych i społecznych zadań ubezpieczeń majątkowych i życiowych, w tym w szczególności uświadamiania potrzeby ubezpieczania się.

Rekomendacje
Rekomendujemy wyeliminowanie poniższych barier regulacyjnych uniemożliwiających oferowanie ochrony ubezpieczeniowej oraz świadczenie bieżącej obsługi osób ubezpieczonych w ramach umowy ubezpieczenia w wyłącznym wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej.

Należy wyeliminować w szczególności:

1. Konieczność uzyskiwania pisemnych zgód ubezpieczającego i ubezpieczonego (jak np. zgody na przetwarzanie danych, zgody na uzyskanie dostępu do dokumentacji medycznej czy też do danych z Narodowego Funduszu Zdrowia, zgody na uzyskanie dostępu do danych znajdujących się w dyspozycji innego zakładu ubezpieczeń; w praktyce chodzi tutaj o zgody dotyczące danych wrażliwych, np. o stanie zdrowia klienta zainteresowanego ochroną ubezpieczeniową, które są potrzebne zakładowi ubezpieczeń do oszacowania ryzyka ubezpieczeniowego).
2. Konieczność przekazywania ubezpieczającemu i ubezpieczonemu danych i informacji z wy-korzystaniem tzw. trwałego nośnika.
3. Konieczność składania niektórych oświadczeń woli przez zakład ubezpieczeń z wyko-rzystaniem tradycyjnej pisemnej formy (jak np. w procesie likwidacji szkody ubezpieczeniowej).
4. Wynikającą z przepisów ustawy Kodeks cywilny konieczność przekazywania niektórych informacji i oświadczeń przez zakład ubezpieczeń do ubezpieczającego w formie pisemnej.

Ponadto należy zapewnić zakładom ubezpieczeń w pełni elektroniczny dostęp do danych na temat ubezpieczających i ubezpieczonych.
Uzasadnienie
Digitalizacja ubezpieczeń jest zjawiskiem nieuniknionym. Leży w interesie zakładów ubezpieczeń (które już dzisiaj dysponują odpowiednią zdolnością do oferowania takich usług i są zainteresowane obniżeniem kosztów swojej działalności), ubezpieczających i ubezpieczonych (zainteresowanych uzyskiwaniem ochrony ubezpieczeniowej w możliwie najprostszy sposób, w tym bez potrzeby składania papierowych oświadczeń woli), a przede wszystkim w interesie społecznym i gospodarczym. W tym ostatnim kontekście wypada wskazać w szczególności, że digitalizacja ubezpieczeń doskonale wpisywałaby się w potrzebę budowania świadomości w obszarze społecznego i  gospodarczego znaczenia ubezpieczeń majątkowych i życiowych.
Pozwalamy sobie dodatkowo wskazać, że wyeliminowanie wyżej wskazanych barier prawnych i regulacyjnych byłoby – pod względem prac legislacyjnych – działaniem bardzo prostym i w istocie sprowadzałoby się do wprowadzenia niewielkich zmian do postanowień norm ustawy Kodeks cywilny i ustawy z dnia 11 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (w szczególności: zastąpienia pojęcia: pisemna zgoda pojęciem wyraźna zgoda; dopuszczenia możliwości składania wszelkich oświadczeń woli z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej; rozszerzenia zakresu przetwarzania i pozyskiwania danych osobowych i innych danych wrażliwych przez zakład ubezpieczeń; umożliwienia zakładom ubezpieczeń komunikacji z ubezpieczającym, ubezpieczonym i poszkodowanym z wykorzystaniem tylko środków komunikacji elektronicznej; umożliwienie zakładom ubezpieczeń możliwie szerokiego dostępu do danych na temat ubezpieczających i ubezpieczonych). Obecnie znajdujemy się w doskonałym momencie na przeprowadzenie wyżej wskazanych zmian, najbliższe miesiące stać będą bowiem pod znakiem quasi-implementacji do systemu prawa krajowego unijnego rozporządzenia o ochronie danych osobowych (tzw. RODO), które  jest związane między innymi z wyżej wskazanymi barierami prawnymi i regulacyjnymi. Jest to zatem świetna okazja do podjęcia przez prawodawcę krajowego działań nakierowanych na wprowadzenie rozwiązań pozwalających na pełną digitalizację ubezpieczeń.

Wprowadzenie: Chociaż władze państwowe w Polsce są związane w wielu kwestiach postanowieniami władzy publicznej szczebla unijnego, mają swobodę w kształtowaniu i realizacji krajowej polityki w wielu zakresach. W krótkim okresie podstawowe znaczenie mają polityka budżetowa i polityka rozwoju sektora państwowego w gospodarce. Za pomocą polityki makroekonomicznej, której celem jest utrzymywanie równowagi gospodarczej i bezpiecznego deficytu budżetowego, można również pobudzać konsumpcję, kreując transfer funduszy socjalnych, oraz rozwijać inwestycje w sektorze publicznym. Od 2015 roku rząd w Polsce zdecydował się na wprowadzenie kilku rozwiązań, które zwielokrotniły transfer środków z budżetu do gospodarstw domowych. W tym samym czasie w sektorze publicznym zmniejszyły się inwestycje, ale ich wolumen powinien wzrosnąć w najbliższych trzech-pięciu latach w związku z programem wykorzystania przyznanych środków unijnych. Aktualna polityka makrogospodarcza rządu w Polsce nie jest prowadzona w zgodzie z kanonem, iż transfer środków z budżetu powinien być ograniczany w okresie rozwoju gospodarki, aby tworzona rezerwa budżetowa mogła być użyta w celu pobudzania rozwoju w okresie kryzysu.

Interwencjonizm państwowy o horyzoncie długookresowym przejawia się we współczesnym świecie przede wszystkim w polityce strukturalnej. Na jej kształt oddziałują polityki globalne: ekologiczna, klimatyczna i energetyczna, a także stale nasilające się tempo rozwoju technologicznego. Relacje szybkich zmian w technologii oraz niewspółmiernie wolniej zachodzących zmian politycznych, biznesowych i społecznych opisuje zdefiniowane na początku drugiej dekady XXI wieku law of disruption (prawo innowacji wywrotowych). Świat stoi przed wyzwaniem, jak szybko i w jakim zakresie zmieniać strukturę wykorzystywania zasobów naturalnych do generowania energii elektrycznej. Innym wyzwaniem jest perspektywa zastąpienia pracowników przez roboty. Eksperci reprezentują skrajnie zróżnicowane poglądy co do tej perspektywy. O skali zjawiska świadczy przykład – ewentualne dopuszczenie do ruchu autonomicznych samochodów ciężarowych może w czasie dziesięciu lat pozbawić w Europie 3,4 mln osób miejsca pracy. W sektorze międzynarodowego transportu drogowego polskie przedsiębiorstwa rodzinne odniosły sukces na skalę europejską, lecz mogą paść ofiarą czwartej rewolucji przemysłowej. W obliczu wyzwań związanych z rozwojem technologii władza publiczna powinna prowadzić bardzo roztropną politykę. Jej wstępne ukształtowanie i następnie bieżące korekty wymagają wykorzystania wiedzy krajowych ośrodków akademickich i badawczych, które powinny być wspierane przy nawiązywaniu i zacieśnianiu więzi ze specjalistami ze świata biznesu oraz nauki na całym globie.

Działania władzy publicznej wpływają na poziom zaufania w relacjach społecznych. Odwołując się do koncepcji Firmy-Idei, można prowadzić debatę publiczną dotyczącą kierunków i metod przekształcania celów polityki społeczno-gospodarczej oraz stymulowania przedsiębiorców i menedżerów do budowania pozytywnych relacji zarówno z pracobiorcami, jak i z partnerami gospodarczymi. Takie relacje sprzyjają rozwojowi wiedzy, jej upowszechnianiu i wykorzystywaniu w procesie rozwoju społeczno-gospodarczego.
Interwencjonizm będzie skuteczny w długim okresie, jeśli krajowe władze publiczne będą zacieśniać współpracę z władzami innych krajów, gdyż w epoce gospodarki globalnej rozwiązywanie problemów krajowych nie może się odbywać w formule izolacjonizmu.

Rekomendacje

1. Interwencjonizm gospodarczy powinien być prowadzony zgodnie z kanonem, że transfer środków z budżetu do gospodarstw domowych oraz do prywatnego sektora w gospodarce (poprzez zwiększenie deficytu sektora finansów publicznych do maksymalnie 3%) nasilany jest w obliczu lub podczas trwania kryzysu, a w okresie rozwoju gospodarczego tworzone są rezerwy środków publicznych (przy odpowiednio zmniejszanym deficycie).
2. Władza publiczna powinna zabiegać o zacieśnianie więzi między podmiotami gospodarczymi z obu sektorów: państwowego i prywatnego. Zasadne jest unikanie rozwoju silnych więzi wewnątrz sektora państwowego (między państwowymi bankami i państwowymi przedsiębiorstwami przemysłowymi, np. z sektora energetycznego), aby redukować ryzyko angażowania środków finansowych w pożądane politycznie, ale ekonomicznie nieracjonalne projekty.
3. Władza publiczna, wspierając rozwój technologii wśród krajowych przedsiębiorstw, powinna się powstrzymywać od preferowania konkretnych rozwiązań, gdyż w epoce czwartej rewolucji przemysłowej poziom kompetencji potrzebnych do przeprowadzenia efektywnej analizy osiągają przeważnie jedynie specjaliści zatrudnieni w podmiotach gospodarczych.
4. Władza publiczna powinna wspierać rozwój szkolnictwa wyższego i ośrodków badawczych, a ich dorobek wykorzystywać w pracach Centralnego Ośrodka Rozwoju Strategicznego, stanowiącego podstawową agendę wspierającą pracę rządu i parlamentu RP.
5. Osoby pełniące obowiązki w organach władzy publicznej mają możliwość wspierania procesu przekształcania oportunistycznej gospodarki, w której dominuje gra transakcyjna, w system rozwijający się dzięki budowaniu relacji opartych na zaufaniu. Interwencjonizm realizowany bez wizji przemian społecznych degeneruje się do procedury załatwiania partykularnych interesów przy wykorzystaniu aparatu władzy oraz znajdujących się w jego dyspozycji środków publicznych.

Wprowadzenie: Klimat dyskusji na temat imigracji zarobkowej do Polski jest wybitnie mało merytoryczny. Ton jej nadają politycy, którzy do jednego worka wrzucają uchodźców, nielegalnych imigrantów oraz migrantów zarobkowych podejmujących pracę na podstawie zezwoleń, oświadczeń o zamiarze powierzenia pracy lub innych dokumentów pobytowych. Niekorzystny klimat wokół kwestii migracji ma racjonalne podłoże – jest nim zalewająca Europę fala migrantów z Afryki i związane z nią problemy typu terroryzm. Z tego punktu widzenia, wszystkie inne problemy wokół migracji schodzą na dalszy plan.

Nie zależnie od tego, tylko w ostatnich dwóch latach liczba cudzoziemców na polskim rynku pracy wzrosła o ponad 100%. Jest to kontynuacja (choć dynamika rośnie) tendencji obserwowanej już od kilku lat. Jak wynika z danych Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, w okresie 2008–2016 nastąpił istotny wzrost wydanych zezwoleń na pracę – z ponad 12 tys. w 2004 roku do ponad 127 tys. w 2016 roku. Jeszcze większe zainteresowanie podejmowaniem pracy w Polsce było obserwowane w sektorach sezonowych. W okresie 2007–2016 liczba wydanych oświadczeń o zamiarze powierzenia zatrudnienia cudzoziemcowi wzrosła z 21 tys. do ponad 1,3 mln, co oznaczało ponad 61-krotny wzrost. Oczywiście nie wszyscy cudzoziemcy, dla których wystawiono dokumenty, ostatecznie podjęli pracę w Polsce, ale tendencja jest oczywista. Główną grupą imigrantów zarobkowych od kilkunastu lat pozostają obywatele Ukrainy. Zarówno dane dotyczące zezwoleń na pracę, jak i oświadczeń, wyraźnie pokazują ich dominującą rolę na polskim rynku pracy. Stanowią oni ok. 80–90% cudzoziemskiej siły roboczej.

Jednocześnie wzrostowi obecności cudzoziemców na polskim rynku pracy towarzyszy spadek bezrobocia. Jest to widoczne szczególnie w latach 2013–2016, kiedy to mieliśmy do czynienia z dynamicznym wzrostem wydawanych zezwoleń na pracę dla cudzoziemców oraz oświadczeń pracodawców z jednoczesnym spadkiem bezrobocia. Obecnie jest ono najniższe od 1989 roku. Z licznych badań na temat wpływu imigracji na polski rynek pracy wynika, że jest ona korzystna, a spodziewane zmiany demograficzne, które powodują starzenie się społeczeństwa, wręcz zachęcają do nowej polityki imigracyjnej. Analizy nastrojów i planów inwestorów i przedsiębiorców w Polsce pokazują tendencje wzrostowe, przy jednoczesnym kurczeniu się polskiego rynku pracy (m.in. procesy demograficzne i wejście od października obniżonego wieku emerytalnego). Aby sprostać tym wyzwaniom, potrzebna jest aktywna polityka rządu, firm, organizacji pracodawców oraz uczelni zachęcająca do migracji do Polski i dostosowanie przepisów i procedur uzyskiwania pozwoleń na pracę i pobyt, a także uzyskiwanie polskiego obywatelstwa.

Rekomendacje

1. Nowa polityka imigracyjna powinna spowodować przekształcanie imigracji sezonowej, realizowanej głównie poprzez oświadczenia pracodawców o zamiarze powierzenia zatrudnienia cudzoziemcowi, w imigrację na stałe. Można to zrobić poprzez wdrożenie jednego bardzo prostego instrumentu. Cudzoziemiec (będą to w praktyce sami obywatele Ukrainy), który podejmował zatrudnienie w Polsce w przeszłości i przykładowo w ostatnich dwóch latach zebrał sześć miesięcy tzw. składkowych (czyli z tytułu jego zatrudnienia były opłacane składki na ubezpieczenie społeczne i podatki), powinien otrzymywać zezwolenie na pobyt w Polsce na pięć lat z prawem zmiany pracodawcy. Warto dodatkowo uprościć możliwość uzyskiwania obywatelstwa dla cudzoziemców posiadających prawo do pobytu stałego. Po zastosowaniu takiego rozwiązania należałoby się spodziewać nie tylko wzrostu wpływów do ZUS oraz urzędów skarbowych, ale także ograniczenie wielu nadużyć związanych z zatrudnianiem cudzoziemców. Ponadto zmniejszyłaby się presja na ograniczanie wzrostu wynagrodzeń, co przy tej dynamice napływu cudzoziemców na pewno występuje. Oznaczałoby to zatem także korzyść dla polskich pracowników.
2. Należy opracować system preferencji przy wydawaniu wiz krajowych/prawa stałego pobytu dla osób o konkretnych umiejętnościach zawodowych i wykształceniu: operatorów obrabiarek CNC, informatyków itd. Byłyby to wizy krajowe, nie schengeńskie, żeby preferowani imigranci nie wyjeżdżali dalej. Borykamy się generalnie z brakiem pracowników o wysokich kwalifikacjach i możliwość uruchomienia szybkiej ścieżki zatrudniania obcokrajowców (implementacja m.in. Dyrektywy ICT – Intracompany Transfers), nie tylko z Ukrainy, ale innych krajów spoza UE, jest dla sektora usług biznesowych i sektorów nowoczesnych technologii niezwykle istotna. Obecnie w firmach sektora usług zatrudnionych jest ok 8–9% obcokrajowców, profesjonalistów z wyższym wykształceniem. Należy zadbać o dobry PR Polski jako kraju przyjaznego obcokrajowcom, którzy chcą rozwijać swoją karierę zawodową. Jest on jednym z istotnych czynników decydujących o wyborze lokalizacji przez osoby o wysokich kwalifikacjach. Warto w tym miejscu wspomnieć o potrzebie zmiany klimatu dyskusji społecznej na temat migracji na bardziej merytoryczny (obecnie uchodźcy, nielegalni imigranci i migranci zarobkowi często sprowadzani są do tej samej kategorii).
3. Należy przyspieszyć i uprościć procedury związane z pobytem i zezwoleniem na pracę dla obcokrajowców. Uzyskanie zezwoleń trwa od kilku miesięcy do roku, co powoduje, że traci pracownik, który w tym czasie nie może podjąć legalnie zatrudnienia (a z konieczności utrzymania się często podejmuje pracę nielegalną) oraz potencjalny pracodawca, który czeka na danego pracownika.
4. Należy stymulować działania pracodawców na rzecz asymilacji imigrantów zarobkowych w Polsce. Firmy, oprócz oferowania atrakcyjnych zarobków, mają możliwość podejmowania działań wspierających pracowników w procesie integracji. Przykładów takich działań może być kilka: kursy języka polskiego organizowane dla pracowników, pomoc przy wynajęciu mieszkania na wolnym rynku czy zapisaniu dzieci do szkoły, szkolenia i warsztaty z kultury, wartości i systemu funkcjonowania polskiego społeczeństwa, ale też szkolenia skierowane do kadry zarządzającej oraz działów HR, PR i in. z obszaru kompetencji międzykulturowych, zarządzania różnorodnością czy przepisów i procedur legalizacji zatrudnienia w Polsce.
5. Należy monitorować działania agencji zatrudnienia i pośredników, z którymi część firm współpracuje przy zatrudnianiu cudzoziemskich pracowników. Coraz częściej pojawiają się informacje o dużej liczbie nadużyć i nieetycznego czy wręcz nieuczciwego traktowania pracowników. Być może część pracodawców korzystających z usług takich agencji nie ma tej świadomości. Kluczowa jest świadoma i rzetelna weryfikacja potencjalnego pośrednika na rynku pracy.

Wprowadzenie: Nowa perspektywa finansowa Unii Europejskiej 2014–2020 przyniosła między innymi wzrost znaczenia Regionalnych Programów Operacyjnych, jak również znaczenia finansowania zwrotnego dla rozwoju. W ramach obecnych RPO poszczególne województwa przeznaczyły średnio 5,6% środków na wsparcie zwrotnych inwestycji kapitałowych. W skali kraju stanowi to około 1,7 mld euro. Przy czym skala środków w poszczególnych województwach przeznaczonych na pożyczki, poręczenia czy inwestycje kapitałowe waha się pomiędzy 11% a 2,4% całości ich RPO.

Jednocześnie w poszczególnych województwach następują sukcesywnie zwroty środków z istniejących w poprzedniej perspektywie finansowej działań zakładających wykorzystanie instrumentów finansowych. Środki te tworzą zasób, który może być wykorzystany do rozbudowy instrumentów zwrotnych w ramach poszczególnych województw.
Pod kątem wykorzystania tego zasobu środków powracających z poprzedniej perspektywy finansowej powstają Regionalne Fundusze Rozwoju. Z kolei dla efektywnego wykorzystania środków z RPO w obecnej perspektywie finansowej województwa podejmują współpracę z BGK i EBI, a niekiedy tworzą także własne fundusze rozwojowe, mające status spółek prawa handlowego, działających w obszarze świadczenia usług finansowych.

Rekomendacje

1. Wobec przewidywanego ograniczenia dostępności środków UE po roku 2020 oraz przy niewielkich dochodach własnych samorządów województw konieczne jest rozpoczęcie budowy silnej lokalnej bazy finansowej w ramach regionów, która pozwoli na efektywne współdziałanie z kapitałem prywatnym w realizacji regionalnej polityki rozwoju. Regionalne Fundusze Rozwoju powinny ułatwić i zdynamizować przebudowę gospodarki regionów. Regionalne Fundusze należy zatem traktować jako istotny instrument realizowania polityki rozwoju prowadzonej przez samorządy województw, głównie w obszarze innowacji, przedsiębiorczości, modernizacji obszarów miejskich oraz redukcji energochłonności – adekwatnie do specyfiki i potencjałów rozwojowych regionów, w szczególności poprzez zapewnienie finansowania dla priorytetów rozwoju określonych w ramach strategii rozwoju województw.
2. W ramach regulacji prawnych należy zagwarantować funduszom status równoprawnych uczestników rynku finansowego. Powinno to m.in. zapewnić dostęp do informacji z Biura Informacji Kredytowej.
3. Jednocześnie regulacje prawne powinny w sposób jednoznaczny gwarantować możliwość dysponowania przez samorządy województw i Regionalne Fundusze Rozwoju zasobami finansowymi pochodzącymi ze zwrotu środków wykorzystanych w ramach instrumentów finansowych dostępnych w Regionalnych Programach Operacyjnych na lata 2007–2013 oraz 2014–2020. Status Regionalnych Funduszy Rozwoju powinien być uregulowany m.in. w ustawie o samorządzie i ustawie o zasadach prowadzenia polityki rozwoju.
4. Należy zapewnić takie standardy zarządzania i formy organizacyjne Regionalnych Funduszy Rozwoju – w szczególności niezależność komitetów inwestycyjnych – które będą gwarantowały ich efektywność i wiarygodność, zwłaszcza w przypadku realizowania działań wymagających angażowania środków prywatnych przez innych partnerów z rynku kapitałowego. Standardy te powinny zapewniać transparentność i niezależność działania regionalnych funduszy rozwoju od doraźnych wpływów politycznych. Działalność Regionalnych Funduszy Rozwoju nie powinna jednak prowadzić do efektu wypierania działających komercyjnie instytucji i pośredników finansowych.
5. Należy rozszerzyć formułę działania Regionalnych Funduszy Rozwoju, dotychczas funkcjonujących głównie poprzez pośredników finansowych, o ich bezpośrednie współfinansowanie z kapitałem prywatnym wybranych projektów, a także działania w formule project finance.

Przygotowanie przez banki realnej oferty kredytów mieszkaniowych na bazie stałej stopy     
Rekomendujemy wypracowanie zasad kredytowania opartego o stałe stopy procentowe, które byłyby stosowane w kredytach hipotecznych. Wypracowanie tych zasad oznaczać będzie:

• lepsze dopasowanie profilu ryzyka kredytu do możliwości przyjmowania ryzyka przez konsumenta,
• wypracowanie instrumentów prawnych i finansowych do systemowego przejęcia ryzyka stóp procentowych od klientów i zabezpieczania ryzyka stałej stopy procentowej w systemie bankowym,
• uczynienie oferty kredytowej bardziej zrozumiałej i przystępnej dla klientów.

Polski system finansowy charakteryzuje się wyjątkowo dużym udziałem kredytów opartych o zmienne stopy procentowe. W środowisku historycznie niskich stóp procentowych w Polsce ryzyko wzrostu stóp procentowych zwiększa się z każdym kwartałem. Brak realnej oferty kredytowej, umożliwiającej finansowanie potrzeb mieszkaniowych i inwestycyjnych bez narażania klienta na zmiany stóp procentowych, stanowi coraz poważniejsze ryzyko o charakterze systemowym. Brak dywersyfikacji oferty banków i portfela kredytowego w zakresie formuły ustalania stopy procentowej może wygenerować ryzyka o skutkach podobnych do obserwowanych w kredytowaniu w CHF.
Obecny brak jakiegokolwiek standardu w zakresie kredytowania opartego o stałe stopy procentowe generuje ryzyko sporów z konsumentami w przyszłości. Brak w bankach portfeli kredytowych opartych o stałe stopy procentowe przerzuca ryzyko zarządzania ryzykiem stopy procentowej na konsumenta, a ponadto utrudnia refinansowanie banków na rynkach listów zastawnych.
Celem rekomendowanego wzrostu kredytów jest zatem nie tylko przeciwdziałanie koncentracji ryzyka dla banków i kredytobiorców związanego z możliwością wzrostu stóp procentowych, lecz głównie profilaktyczne zabezpieczenie przed ryzykiem systemowym, prawnym i politycznym, wynikającym z braku realnej oferty kredytowej opartej o stałe stopy procentowe.
Ponadto transfer części  ryzyka stopy procentowej z klientów do sektora bankowego zwiększa stabilność systemu bankowego, ponieważ oczekiwany wzrost refinansowania banków na rynkach listów zastawnych oznacza również wzrost udziału pasywów o stałej stopie procentowej.
Uważamy, że Narodowy Bank Polski i Komisja Nadzoru Finansowego powinny wspierać wzrost kredytów na stałą stopę procentową.

Droga reformy wskaźników finansowych – więcej rynku w stopach referencyjnych
Poniższa rekomendacja stanowi uszczegółowienie rekomendacji EKF z 2012 roku pt. „Więcej rynku w sektorze bankowym” i poszerzenie rekomendacji z EKF z 2015 i 2016 roku: „Więcej rynku w stopach referencyjnych”.
W świetle przyjętych nowych regulacji UE dot. stawek referencyjnych rekomenduje się, aby kraje UE przeprowadziły reformę stawek referencyjnych rynku pieniężnego, uwzględniając:

1. Modernizację obecnych stawek referencyjnych, na których bazuje wycena bardzo dużej części instrumentów finansowych.
2. Stworzenie nowych stawek referencyjnych rynku pieniężnego, które stanowiłyby alternatywę do obecnie stosowanych.
3. Obniżenie ryzyka nieadekwatności stawek referencyjnych poprzez odniesienie ich w jak najwyższym stopniu do rzeczywistych transakcji zawieranych na rynkach.

Wprowadzenie stawek rynkowych do wskaźników finansowych lub powiązanie wskaźników z realnie zawieranymi transakcjami jest wymogiem wynikającym z Rozporządzenia Parlamentu i Rady w sprawie indeksów stosowanych jako wskaźniki w instrumentach i umowach finansowych.
Wprowadzenie do wyliczania stawek referencyjnych danych z rzeczywiście zawieranych transakcji obniża ryzyko systemowe na rynkach finansowych.
W kontekście reformy istnieje ryzyko, że zmodernizowane stopy referencyjne nie będą dokładnie odpowiadały poziomem ani zmiennością dotychczasowym wskaźnikom. Reforma może również spowodować demotywację dotychczasowych panelistów uczestniczących w tworzeniu wskaźników referencyjnych.
Mając świadomość powyższych ryzyk, regulatorzy, administratorzy i uczestnicy rynków muszą współdziałać, aby wdrożyć w życie założenia reformy i zapewnić poprawę funkcjonowania oraz odporność na manipulację stawek referencyjnych stosowanych w UE. Reforma stawek referencyjnych powinna być przeprowadzona w sposób zapewniający bezpieczeństwo prawne i ekonomiczne systemu finansowego.
Konieczne jest stworzenie i wykorzystywanie repozytorium cen na rynkach referencyjnych i rynkach powiązanych na potrzeby bieżącego tworzenia wskaźników, jak również na potrzeby okresowej weryfikacji reprezentatywności wskaźników finansowych względem opisywanych rynków.
Celowe jest powołanie grupy roboczej, która kompleksowo zaprojektuje i będzie konsultowała proces reformy stawek referencyjnych w Polsce oraz dostosuje proces implementacji do potrzeb i charakterystyki rynku polskiego. Grupa robocza powinna składać się nie tylko z przedstawicieli banków, ale również regulatorów i innych interesariuszy systemu finansowego. Ponadto reforma stawek referencyjnych powinna być przedmiotem zainteresowania instytucji odpowiedzialnych za ochronę konsumenta. Efekty zmian wynikających z reformy należy komunikować użytkownikom i konsumentom.

Budowa kapitałowego rynku instrumentów dłużnych – hipoteczny bank pulowy
Polski rynek instrumentów dłużnych (DCM) cechuje się niską wartością wyemitowanych instrumentów. Wolumeny transakcji zawieranych na obligacjach i listach zastawnych, zarówno na rynku pierwotnym, jak i wtórnym, są niskie. Emisje obligacji i listów zastawnych w Polsce oparte są generalnie o zmienne stopy procentowe. Liczba potencjalnych inwestorów instytucjonalnych w Polsce jest niewielka. Wymienione czynniki sprawiają, że polski system finansowy tkwi w sytuacji, która sprzyja kumulowaniu ryzyk i nie umożliwia ich rozładowania. Obserwujemy narastające braki długoterminowego finansowania banków. Długoterminowe aktywa, stanowiące ponad połowę aktywów sektora bankowego, finansowane są krótkoterminowymi pasywami, co powoduje strukturalną lukę płynności. Z drugiej strony, brak jest skutecznych mechanizmów sprzyjających wytworzeniu pasywów długoterminowych.
Model finansowania poprzez emisje listów zastawnych zabezpieczonych na portfelach kredytów hipotecznych rozwija się w wielu krajach Europy. Finansowanie listami zastawnymi w Europie pokrywa średnio 20% zapotrzebowania na kredyty hipoteczne. W Polsce tylko 1%.
Przy obecnie niewielkim stopniu wykorzystania finansowania listami zastawnymi, względem obecnego wolumenu kredytów i przyszłych potrzeb finansowania długoterminowego, wysoki koszt powołania i działania specjalistycznych banków hipotecznych zdecydowały się ponieść tylko największe instytucje. Biorąc pod uwagę fakt wzrastających wymagań regulacyjnych związanych z płynnością (współczynnik NSFR wynikający z dyrektywy CRD IV i współczynnik MREL wnikający z dyrektywy BRRD), zapotrzebowanie na finansowanie banków poprzez instrumenty DCM, w tym listy zastawne, będzie gwałtownie wzrastać.

Aby:

• obniżyć ryzyko systemowe związane z zapewnieniem dostępu do długoterminowych źródeł refinansowania,
• umożliwić dostęp do emisji listów zastawnych nie tylko największym bankom,
• umożliwić emisje oparte o stałe stopy procentowe,

rekomenduje się utworzenie pulowego banku hipotecznego. Zadaniem takiego banku byłoby umożliwienie odkupu kredytów hipotecznych od innych banków uniwersalnych w celu wykorzystania szansy refinansowania poprzez emisje listów zastawnych. Bank taki pełniłby funkcje usługową względem wszystkich banków lub instytucji udzielających kredytów hipotecznych, których wolumeny generowanych portfeli nie powalają na stworzenie indywidualnie banku hipotecznego. Powołanie banku pulowego – jako instytucji wspólnej infrastruktury finansowej – umożliwi:

1. Obniżenie kosztów operacyjnych.
2. Standaryzację umów kredytowych, w tym kredytowania opartego o stałe stopy procentowe.
3. Standaryzację warunków emisji listów zastawnych, w tym w szczególności listów opartych o stałe stopy procentowe.
4. Obniżenie ryzyka strukturalnego płynności w skali polskiego systemu finansowego.

Rekomendacje:

1. Nadanie wysokiego priorytetu realizacji „Programowi Budowy Kapitału” w ramach „Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju” w celu jednoczesnego uruchomienia całego zintegrowanego pakietu działań od 1.01.2018 roku oraz zwiększenia jego skuteczności w przyciąganiu kapitału prywatnego.

1. przeniesienie środków zgromadzonych w  OFE do IKZE i nadanie im prywatnego statusu;
2. dopuszczenie do obsługi podmiotów rynkowych od momentu uruchomienia Pracowniczych Planów Kapitałowych (PPK);
3. zagwarantowanie niskich limitów całkowitych kosztów zarządzania aktywami zgromadzonymi w różnych rodzajach programów emerytalnych;
4. wprowadzenie zachęt podatkowych do oszczędzania długoterminowego;
5. przygotowanie we współpracy z rynkiem programu marketingowo-edukacyjnego, zwiększającego szanse na przyciągnięcie prywatnego kapitału do III dobrowolnego filaru emerytalnego.

2. Określenie ram organizacyjnych w zakresie opracowania i operacjonalizacji strategii dla rozwoju rynku kapitałowego w Polsce poprzez:
   1. wydzielenie w ramach Ministerstwa Rozwoju jednostki organizacyjnej odpowiedzialnej za operacjonalizację strategii;
   2. ukonstytuowanie Komitetu Sterującego oraz grup eksperckich składających się z przedstawicieli kluczowych uczestników rynku kapitałowego, pod nadzorem wydzielonej jednostki organizacyjnej w ramach Ministerstwa Rozwoju.
3. Zniesienie barier prawnych, w tym podatkowych, w celu umożliwienia plasowania przez polskich emitentów emisji euroobligacji do inwestorów zagranicznych (na wzór rozwiązań dla hipotecznych listów zastawnych) z wykorzystaniem polskiej infrastruktury powiązanej z międzynarodowymi depozytami papierów wartościowych, w celu budowy rynku euroobligacji na GPW.
4. Powołanie zespołów roboczych w ramach Ministerstwa Finansów, KNF oraz uczestników rynku finansowego do identyfikacji i systematycznego znoszenia barier i ograniczeń regulacyjnych w prawie polskim w celu:

1. obniżenia regulacyjnych kosztów działania polskich firm inwestycyjnych:

• przegląd regulacji krajowych pod kątem możliwości ich uelastycznienia, w szczególności w zakresie zniesienia dyskryminacyjnych warunków prowadzenia działalności na rynku polskim przez podmioty polskie względem „paszportowanych” zagranicznych pośredników (między innymi: zasady outsourcingu, sankcje administracyjne, uproszczenie procedur administracyjnych w zakresie szybszej możliwości wdrażania nowych produktów finansowych),
• określenie polityki dla polskiego regulatora w zakresie wdrażania „zasady proporcjonalności” oraz zasady „T + 0” przy tworzeniu i implementacji regulacji unijnych do polskiego porządku prawnego,  z uwzględnieniem specyfiki rynku polskiego,
• wdrożenie nowego modelu służącego do oceny skutków regulacji (OSR) w zakresie całościowego wpływu tych regulacji na uczestników polskiego rynku kapitałowego;

2. stymulowania rozwoju rynku obligacji korporacyjnych:

• modyfikacja ustawy o obligacjach, m.in uelastycznienie możliwości zmiany warunków emisji, minimalizacja dla inwestorów negatywnego efektu niewywiązywania się emitenta z zobowiązań wynikających z obligacji (default), karanie osób, które  podejmują działania na szkodę obligatariuszy,
• wprowadzenie nowych lub uelastycznienie istniejących form reprezentacji obligatariuszy (bank reprezentant, inny przedstawiciel obligatariuszy, zgromadzenie obligatariuszy) w celu ułatwienia dochodzenia praw obligatariuszy,
• stworzenie jasnych reguł opodatkowania transakcji sekurytyzacyjnych;

3. identyfikacji korzystnych dla Polski inicjatyw podejmowanych w ramach Unii Rynków Kapitałowych i regulacyjnego dostosowania ich do polskiego porządku prawnego, włącznie
   z monitorowaniem praktycznego wdrożenia tych inicjatyw na rynku polskim z uwzględnieniem specyfiki naszego rynku;
4. obniżenia ryzyk regulacyjnych działania emitentów, m.in. poprzez tworzenie przez KNF skodyfikowanych polityk karania (sanctions guidance) dających wskazówki co do możliwej wysokości kar administracyjnych – w sytuacji braku możliwości ograniczenia górnego limitu tych kar w drodze ustawowej;
5. budowy wizerunku Polski jako atrakcyjnego miejsca do przenoszenia zagranicznych podmiotów finansowych z UK w wyniku Brexitu.

Wprowadzenie: Według Diagnozy Społecznej przeprowadzonej od marca do czerwca 2015 roku prawie 55% gospodarstw deklarowało brak jakichkolwiek oszczędności, natomiast już pod koniec 2016 roku zgodnie z Barometrem finansowym ING było to tylko 30% Polaków. Wzrost poziomu oszczędności mógł być spowodowany między innymi wprowadzeniem programu 500+ w II kwartale 2016 roku. Warto jednak pamiętać, iż z uwagi na rozległy charakter programu należy jeszcze poczekać z jego obiektywną oceną.

Struktura oszczędności polskich gospodarstw domowych wynika z bieżących potrzeb konsumpcyjnych i pozostaje w relacji z ich przeznaczeniem na nieprzewidziane zdarzenia losowe. Tendencje nie są optymistyczne. Blisko 600 tys. osób w wieku 18–24 lat posiada 1 mln aktywnych kredytów na kwotę 6,8 mld zł. Struktura kredytów młodych ludzi jest niepokojąca: niemal 70% to kredyty konsumpcyjne, 15% karty kredytowe. Co więcej, młodzi kredytobiorcy mają problemy ze spłacaniem zobowiązań. Opóźnienia w spłacie kredytu powyżej 90 dni stanowią w tej grupie 12% spłacanych kredytów – 10 lat temu było to tylko 5%. Wzrosło także średnie zadłużenie młodego kredytobiorcy – wynosi 11 560 zł wobec 3 311 zł w roku 2007.

Polacy lokują swoje oszczędności przede wszystkim w bankach:

• 23% osób deklaruje, że środki gromadzi na rachunku osobistym/oszczędnościowo-rozliczeniowym,
• 16% – na koncie oszczędnościowym,
• 14% – na lokacie terminowej,
• aż 17% oszczędzających trzyma gotówkę w domu.

Polacy charakteryzują się awersją do ryzyka, która objawia się m.in. skłonnością do odkładania wolnych środków pieniężnych w formie gotówki, będącej najmniej efektywnym lub nawet nieefektywnym sposobem oszczędzania (brak zysków z odsetek, straty wynikające z inflacji). Co więcej, Polacy nie zdają sobie sprawy z korzyści płynących z długoterminowego oszczędzania, z tzw. potęgi procentu składanego czy minimalizacji ryzyka inwestycyjnego. Dlatego też społeczeństwo oszczędza krótkoterminowo, co nie wymaga systematyczności, która powinna być nieodłącznym elementem racjonalnego gromadzenia kapitału na przyszłość.

Wprawdzie wartość wolnych środków gromadzonych przez gospodarstwa domowe w Polsce rośnie systematycznie od początków procesu transformacji, stopa oszczędzania kształtuje się jednak zdecydowanie poniżej średniej dla krajów UE. Polska wypada źle także na tle krajów o podobnym poziomie dochodu narodowego, takich jak Czechy, Chorwacja, Węgry, Słowacja, Słowenia.
90% Polaków wie, że regularne oszczędzanie zapewnia spokój i bezpieczeństwo i aż 80% badanych uważa, że można być z siebie dumnym, jeśli uda się zaoszczędzić na ważny cel. Jednocześnie systematycznie próbuje oszczędzać tylko co piąty z nas! W 2016 roku mieszkańcy  takich państw, jak: Botswana, Rwanda, Białoruś i Irak oszczędzali więcej niż Polacy przy niższym PKB per capita.

Polacy jako powód niskiego poziomu odkładanych środków finansowych wskazują niewystarczające dochody, choć przyznają, że dodatkowe oszczędności są konieczne, aby godnie żyć na emeryturze.  Wciąż liczą na opiekuńczy charakter państwa, które wspomoże obywateli w trudnej sytuacji. Niestety przekonanie to z uwagi na obecną i prognozowaną sytuację demograficzną Polski zdaje się bezpodstawne. Kluczem do zmiany skłonności do konsumpcji w skłonność do oszczędzania, a także do zbudowania społeczeństwa oszczędzającego, jest zbudowanie nawyku oszczędzania.

Oszczędzanie to trudna sztuka – wymaga systematyczności, sumienności, wytrwałości, rezygnacji z przyjemności. Niestety w naszym społeczeństwie dominuje skłonność do bieżącej konsumpcji. Chociaż istnieje potencjał, brakuje nam kompetencji, motywacji i wiedzy, a także wystarczająco dobrej oferty.
Aby zbudować nawyk oszczędzania wśród Polaków, proponujemy działania wielotorowe. Dlatego nasze rekomendacje podzieliliśmy na trzy obszary: edukację, instytucje finansowe i regulacje prawne.

Rekomendacje

EDUKACJA
Dynamika zmian zachodzących w gospodarce narzuciła społeczeństwu nowy model gospodarowania dostępnym kapitałem. Aspekt oszczędzania dotyczy więc nie tylko dojrzałych Polaków, ale także młodzieży akademickiej oraz dzieci. Aby podwyższyć stopień posiadanych oszczędności, należy wypracować nawyk regularnego odkładania kapitału poprzez odpowiednio dobrane narzędzia (zgodne z cechami danych grup wiekowych). Pomoc w wyrobieniu nawyku praktycznego podejścia zarówno do kwestii oszczędzania, jak i odpowiednich postaw funkcjonowania w życiu gospodarczym powinna rozwinąć się we współpracy systemu edukacji i działalności Ministerstwa Cyfryzacji.
1. Wprowadzenie do szkół i przedszkoli dodatkowych narzędzi promujących oszczędzanie
W Polsce istnieją już interesujące gry on-line, gry planszowe i filmy wideo podejmujące w przejrzysty sposób tematykę oszczędzania i zarządzania kapitałem. Powinny znaleźć swój wyraz w programach nauczania (w ramach m.in. zajęć z przedsiębiorczości) już na etapie edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej. W ramach tych działań należy wykorzystać także aspekt grywalizacji, bardzo popularny wśród młodych osób, a także dokonania z zakresu programów lojalnościowych, skierowanych na wsparcie funkcjonowania Wirtualnych Szkolnych Kas Oszczędzania, które mogłyby umożliwiać zbieranie punktów (za np. regularność oszczędzania) wymienialnych na nagrody lub wspomagających inicjatywy charytatywne, co dodatkowo mogłoby motywować młodych Polaków do regularnego oszczędzania.
Co więcej, w szkołach i przedszkolach  to dzieci powinny zamiast rodziców przynosić drobne kwoty, tworzyć wspólny budżet i uczy się nim zarządzać.
2. Zwiększenie godzin lub ilości przedmiotów praktycznych o tematyce zarządzania finansami osobistymi na wszystkich kierunkach studiów
Według badań przeprowadzonych na potrzeby niniejszej rekomendacji, ponad połowa ankietowanych studentów nie odkłada regularnie swoich przychodów. Nie wykazuje również analitycznej wiedzy dotyczącej wpływu środowiska gospodarczego na kształt i wielkość swoich oszczędności. Na podstawie uzyskanych wyników oraz wiedzy teoretycznej rekomendujemy, aby zwiększyć siatkę godzinową oraz zmienić formę zajęć z ekonomii życia codziennego na model stricte  praktyczny, w większym stopniu absorbujący uwagę ludzi młodych.

Oprócz klasycznych instrumentów finansowych, takich jak: akcje, obligacje czy też lokaty bankowe, w minionej dekadzie w Polsce pojawiły się również ich alternatywne rodzaje. Jednymi z nich są Exchange Traded Funds (ETF), czyli otwarte fundusze inwestycyjne, których głównym założeniem jest odzwierciedlanie zachowań określonych indeksów giełdowych. ETF-y po raz pierwszy w Polsce pojawiły się w roku 2010 (w Kanadzie – 1990, USA – 1993, Chinach – 1999, Europie – 2000), a zainteresowanie inwestorów tą formą inwestycji ulega ciągłym wahaniom.
Fundusze ETF są bardzo ciekawą alternatywą dla funduszy inwestycyjnych oraz produktów strukturyzowanych o większym ryzyku inwestycyjnym – są zdecydowanie tańsze w obsłudze, łatwiejsze do zrozumienia, gdyż odwzorowują kurs danego waloru w stosunku 1:1. Fundusze ETF mogłyby być również podstawą tworzenia się produktów o mniejszej zmienności, tj. lokat strukturyzowanych, gdzie korzystne wyniki wskaźników, na których byłyby oparte ETF-y, mogłyby decydować o wartości stopy oprocentowania wyższej niż na tradycyjnym lokatach bez ryzyka poniesienia straty. Niestety fundusze ETF mimo swojej prostoty nie cieszą się popularnością na polskim rynku i są wypierane przez bardziej skomplikowane i droższe produkty. Świadczą o tym chociażby zachodzące w poszczególnych latach zmiany wartość ich obrotów.
Zaleca się zatem promowanie ETF-ów przez wszystkie podmioty mające charakter instytucji finansowych oraz tworzenie prostych produktów opartych na ETF, ale ze zmniejszonym ryzykiem inwestycyjnym, np. lokaty strukturyzowane, w przypadku TFI zaleca się również tworzenie funduszy indeksowych, które są bardzo podobnym instrumentem inwestycyjnym, jednak umożliwiają emisję również dla mniejszych funduszy. Dodatkowym wzmocnieniem może być też decyzja o utworzeniu dodatkowych ETF-ów bazujących na określonych materiałach szlachetnych. Jak pokazują badania, europejskie społeczeństwa postrzegają inwestycje w metale szlachetne jako jedne z najmniej ryzykownych rodzajów lokowania pieniędzy, a zarazem najbardziej korzystnych.
2. Odbudowa zaufania społeczeństwa do systemu emerytalnego
Świadomość emerytalna oraz skłonność do oszczędzania Polaków były tematem badania realizowanego przez prof. Czapińskiego i prof. Górę na zlecenie Europejskiego Kongresu Finansowego w 2016 roku. Eksperci sprawdzili m.in., czy rozwiązanie, w którym do składki pracownika dopłacałaby reszta społeczeństwa i/lub pracodawca, mogłoby przyczynić się do zwiększenia poziomu długoterminowych oszczędności. Okazuje się, iż blisko 70% badanych skłonnych byłoby korzystać z takiego systemu oszczędzania i tym samym zatroszczyć się o swoje zabezpieczenie emerytalne. Na powyższym modelu opiera się program Pracowniczych Planów Kapitałowych (PPK), który został przedstawiony jako jeden z elementów reformy systemu emerytalnego przez Ministra Morawieckiego.
Aby nowy program odniósł sukces ekonomiczny, a co więcej umożliwił odbudowę zaufania społeczeństwa do państwa w kwestii zabezpieczenia emerytalnego, musi być on jak najbardziej przejrzysty oraz nie może budzić wątpliwości u jego przyszłych beneficjentów. Dlatego też rekomendujemy, aby przed wdrożeniem koncepcji PPK podjęte zostały działania informacyjne, np. w postaci kampanii, dzięki której każdy przyszły uczestnik planu byłby w stanie poszerzyć swoją wiedzę o jego funkcjonowaniu oraz zapoznać się z potencjalnymi korzyściami. Ponadto, z uwagi na negatywne skutki, które przyniosły zmiany dotyczące OFE, uczestnicy PPK musieliby zostać zapewnieni przez Państwo, iż środki, które będą gromadzić w ramach programu, będą ich własnością. Warto również zachęcić społeczeństwo do nowego programu poprzez zapewnienie o dziedziczności zgromadzonych środków na wypadek przedwczesnej śmierci jego uczestnika. Istotną kwestią jest tu także z pewnością sposób inwestowania zgromadzonych środków, który do tej pory pozostaje niejasny. Zaleca się zatem zdywersyfikowanie strategii inwestycyjnych od tych bardziej bezpiecznych do tych bardziej ryzykownych tak, aby potencjalny beneficjent programu miał możliwość wyboru strategii w zależności od swoich przekonań i potrzeb. Warto wspomnieć, iż rozwiązanie to mogłoby nie tylko przyczynić się do wzrostu poziomu oszczędności emerytalnych Polaków, ale także pozytywnie wpłynąć na rozwój rynku kapitałowego.
3. Upowszechnienie sposobów na automatyczne odkładanie pieniędzy
Wielu Polaków uważa, że nie oszczędza, ponieważ ma zbyt małe zarobki. Jednak dużą przeszkodą w kumulowaniu majątku na przyszłość są postawy i nawyki, a nie brak faktycznych możliwości finansowych. Dla młodych ludzi głównymi źródłami wiedzy nt. zarządzania pieniędzmi są rodzice, co oznacza, że często złe nawyki i sposoby organizacji domowego budżetu są „dziedziczone”. Oszczędzanie nie należy oczywiście do czynności łatwych, istnieją jednak rozwiązania, które pozwalają oszczędzać automatycznie i bez większego wysiłku. To tak zwane „oszczędzanie mimochodem”, które pozytywnie wpływa na zarządzanie finansami osób mających problem z systematycznym odkładaniem pieniędzy.
Banki powinny zachęcać klientów do korzystania z takich rozwiązań w obszarze oszczędzania, np. z automatycznego przelewania zaokrągleń od transakcji kartowych lub przelewów na dedykowane oprocentowane konto oszczędnościowe, przelewania na nie ustalonego procentu od kwoty transakcji kartą czy pobierania stałej kwoty przy okazji każdej transakcji i przelewanie jej na to konto oszczędnościowe. Dużym ułatwieniem i zachętą są także wizualizacje i prognozy wysokości zaoszczędzonych kwot w perspektywie kilku, kilkunastu i kilkudziesięciu lat. Rekomendujemy prowadzenie kampanii reklamujących takie sposoby odkładania pieniędzy.

REGULACJE PRAWNE
W kwestii zachęcenia młodych Polaków do oszczędzania istotne jest wprowadzenie regulacji prawnych, które ułatwiłyby gromadzenie środków pieniężnych. Oszczędności na jakimkolwiek polu możliwe są tylko wtedy, gdy przychód przekracza miesięczne zobowiązania finansowe, koszty utrzymania i inne permanentne wydatki. Gwarancją bezpieczeństwa Państwa jest stabilność systemu bankowego, zasilanego oszczędnościami składanymi przez depozytariuszy.
1. Zmniejszenie stawki podatku od zysków kapitałowych dla osób fizycznych (do określonej kwoty)
Podatek Belki, wynoszący obecnie 19%, umniejsza zyski, które mogłyby stanowić oszczędności inwestora. Rekomendujemy zmniejszenie stawki podatkowej dla oszczędzających długookresowo.
2. Zwiększenie kwoty wolnej od podatku
Obecnie wielu młodych ludzi korzysta ze zwolnień podatkowych. Kwota wolna od podatku jest często granicą, do której młody Polak chce się wzbogacać, ponieważ opodatkowanie przez państwo większych pieniędzy per saldo przyniesie mu większy zysk. Zwiększenie kwoty wolnej od podatku to istotny impuls dla młodych ludzi zachęcający ich do bogacenia się, a w związku z tym również stymulujący oszczędzanie pieniędzy. Potwierdzeniem tej tezy jest fakt, że przeciętne oszczędności Polaka do 25 roku życia wynoszą tylko 5 tys. złotych (Forsal).
3. Zmniejszenie składek ZUS dla studiujących przedsiębiorców
Student zakładający działalność gospodarczą obarczony jest ubezpieczeniem rentowym, emerytalnym, wypadkowym oraz zdrowotnym z opcjonalną składką chorobową. „Mały ZUS” przez pierwsze 24 miesiące prowadzenia działalności nie jest wystarczającą zachętą do podejmowania, przez bardzo młodych jeszcze przedsiębiorców działalności gospodarczej, która wiążę się ze sporym ryzykiem.
Co więcej, młody przedsiębiorca nie może wrzucić w koszty uzyskania przychodów wydatków związanych z edukacją. Taka możliwość istnieje tylko wtedy, gdyby najpierw założył firmę, a potem poszedł na studia. Większe przywileje dla przedsiębiorców na studiach to potencjalnie możliwości generowania przez nich większego kapitału, a co za tym idzie – większych oszczędności. Preferencyjnym warunkom muszą towarzyszyć wymogi. Aby przedsiębiorca-student mógł korzystać ze zmniejszonej składki, musiałby np. utrzymywać wysoką średnią ocen. Rezygnacja ze studiów wiązałaby się z koniecznością zwrotu różnicy niedopłaconej składki.