Klub Odpowiedzialnych Finansów („Klub”) przy Europejskim Kongresie Finansowym rekomenduje jak najszybsze upowszechnienie modelowej umowy kredytu hipotecznego.

Kierując się opiniami ekspertów Klub sformułował szereg rekomendacji dotyczących racjonalizacji rynku kredytów mieszkaniowych dla ludności. 30 listopada 2022 przedstawionych zostało 10 najważniejszych spośród nich. Dotyczyły one niezbędnych zmian w konstrukcji i zasadach funkcjonowania rynku kredytów mieszkaniowych. Zagadnienia zawarte w rekomendacjach zostały tak dobrane, by jak najlepiej służyły społeczeństwu przy racjonalnym wykorzystaniu mechanizmów gospodarki rynkowej i minimalizacji ryzyka dla banków i konsumentów. Proponowane zmiany miały odpowiadać oczekiwaniom obu stron umowy kredytowej – tak konsumentów, jak i banków. Wśród rekomendacji znalazł się kluczowy postulat wdrożenia jednolitego wzoru umowy kredytu hipotecznego.

Zgodnie z tą rekomendacją Klub Odpowiedzialnych Finansów zainicjował prace zmierzające do opracowania jednolitego wzoru modelowej umowy kredytu hipotecznego. Powołana w tym celu Kapituła ekspertów prawa składająca się z naukowców i praktyków z zakresu prawa cywilnego, w szczególności w obszarze konsumenckiego rynku finansowego, opracowała projekt modelowej umowy kredytu hipotecznego zawieranej z konsumentem.

Projekt ten będzie dostępny na stronie https://www.efcongress.com/klub-odpowiedzialnych-finansow/ od 24 lipca 2025.

Konieczność wdrożenia modelowej umowy kredytu hipotecznego była przedmiotem dyskusji podczas XV Europejskiego Kongresu Finansowego w dniu 4 czerwca 2025 r. z udziałem Przewodniczącego Komisji Nadzoru Finansowego, Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Rzecznika Finansowego, członków Komitetu Stabilności Finansowej, środowiska bankowego, a także przedstawicieli Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego przy Ministrze Sprawiedliwości oraz środowiska akademickiego. W trakcie dyskusji panelowej eksperci prawa i przedstawiciele organów nadzoru dyskutowali o korzyściach dla konsumentów oraz rynku finansowego związanych z przyjęciem modelowej umowy kredytu hipotecznego. Konkluzja dyskusji panelowej była pozytywna, a wszyscy obecni zgodzili się, że wdrożenie modelowej umowy kredytu hipotecznego może istotnie przyczynić się do zwiększenia stabilności rynku finansowego. Nagranie z dyskusji dostępne jest na stronie: https://www.youtube.com/watch?v=z4MDVC6K0wg&t=2347s

Rekomendujemy, aby jak najszybciej dokończyć proces akceptacji przez regulatorów i wdrażania przez banki modelowej umowy kredytu hipotecznego, niwelującej największe ryzyko dla stabilności systemu finansowego w Polsce, a także obniżającej koszt kredytu dla nowych kredytobiorców.

Projekt modelowej umowy kredytu hipotecznego* jest ekspercką próbą wyznaczenia przełomowego standardu zarządzania relacją między przedsiębiorcą i konsumentem. Obecna sytuacja, która powoduje, że każda umowa może być unieważniona jest głęboko sprzeczna z istotą obrotu cywilnoprawnego opartego na idei stabilizacji i zasady win-win. Gospodarka rynkowa i prawo nie są grą o sumie zerowej. Interesy przedsiębiorców i konsumentów nie są sprzeczne, ale wspólne. Przedsiębiorca i konsument potrzebują siebie nawzajem. Jest to fundament prawa handlowego jako prawa wymiany dóbr. Prawo wymiany stanowi, że dobrowolna wymiana ex ante przynosi korzyści obu jej stronom. Do ut des, czyli daję abyś dał. Na straży tak rozumianego prawa dobrowolnej wymiany stoi autorytet prawa rozumianego nie tylko jako przepis, ale – a może przede wszystkim – jako dobry obyczaj. Zachowanie sprzeczne z dobrym obyczajem jest zachowaniem bezprawnym.

Brak stabilizacji prawnej przynosi krótkookresowe korzyści wybranym interesariuszom, a długoterminowo jest niszczące dla idei gospodarki wolnorynkowej i prawa cywilnego, a w konsekwencji dla konsumentów i przedsiębiorców. Taki proces niszczy zasadę prawa wymiany, która głosi korzyść dla obu stron tej wymiany.

Celem modelowej umowy kredytu hipotecznego jest mitygowanie konfliktów i ryzyk – uratowanie idei prawa wymiany. Projekt ekspercki modelowej umowy kredytu hipotecznego zakłada powrót do źródeł prawa handlowego, którego idea wywodzi się ze współpracy i dialogu, a nie konfliktu. Wszak prawo prywatne jest niezmiennym, bo opartym na wartościach, fundamentem wymiany między ludźmi – wymiany która kształtowała prawo cywilne przez praktykę – czynniki pozaustawowe i pozasądowe.

Koncepcja modelowej umowy kredytu hipotecznego jest oparta na koncepcji rozpoznania potrzeb obrotu wymagających maksymalnego uproszczenia i standaryzacji. Chodzi tu o standaryzację „produktu”, jakim jest umowa, potrzebną w równym stopniu co standaryzacja towarów. Tak rozumiana standaryzacja ma eliminować napięcia mogące prowadzić do zakłócenia prawa wymiany.

Źródłem inspiracji dla modelowej umowy kredytu hipotecznego jest m. in. Uniform Residential Loan Application (URLA), znany również jako Formularz 1003 Fannie Mae lub Formularz 65 Freddie Mac, który jest standardowym dokumentem używanym w Stanach Zjednoczonych do składania wniosków o kredyt hipoteczny. Formularz ten jest powszechnie stosowany od ponad 40 lat we wszystkich stanach USA i terytoriach zależnych. W Stanach Zjednoczonych standardowe formularze, takie jak URLA, są rzadko kwestionowane w sądach.

Modelowa umowa kredytu hipotecznego jest wielką szansą, aby ustabilizować w interesie konsumentów i banków ich sytuację kontraktową. Alternatywą jest stan obecny, czyli spór o unieważnienie umowy jako standard rynkowy.

Destabilizacja rynków finansowych stanowi zagrożenie systemowe dla bezpieczeństwa Państwa oraz konkurencyjności polskiej gospodarki. W tym sensie rynki finansowe są elementem infrastruktury krytycznej rozumianej jako bezpieczeństwo funkcjonowania instytucji państwa i gospodarki dla dobra obywateli, czyli bezpieczeństwo obywateli w warunkach zagrożenia. Żyjemy w czasach szczególnych napięć geopolitycznych mających bezpośredni wpływ na rynki finansowe.

Zamysłem modelowej umowy kredytu hipotecznego jest także próba eliminacji bariery rozwoju hipotecznych listów zastawnych, dla którego warunkiem koniecznym jest stabilizacja prawna, a także wyznaczenie wzorca postępowania dla konstruowania masowych umów innych produktów finansowych oferowanych przez instytucje finansowe, a więc rozwój polskiego rynku finansowego.

Warto dodać, że konieczność inkorporowania ryzyka prawnego istotnie zwiększa koszt kredytu mieszkaniowego dla nowych kredytobiorców.

Rekomendacja ta kierowana jest do wszystkich interesariuszy oraz instytucji odpowiedzialnych za stabilność finansową polskiego rynku finansowego, ochronę uczciwej konkurencji i konsumentów, oraz stabilne i ostrożne zarządzanie bankami tj. w szczególności do Komitetu Stabilności Finansowej, Przewodniczącego Komisji Nadzoru Finansowego. Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów i Rzecznika Finansowego, a także do Związku Banków Polskich i zrzeszonych w nim banków.

Cele:

• Zwiększenie stabilności systemu finansowego poprzez wydłużenie terminów zapadalności pasywów
• Zwiększenie roli i wiarygodności rynku kapitałowego
• Rozwój rynku mieszkaniowego

Jak wdrożyć rekomendację – proponowane działania:

• Zachęty podatkowe dla inwestorów indywidualnych oraz wspieranie rozwoju mieszkalnictwa
• Wyłączenie listów zastawnych (LZ) z podstawy opodatkowania podatkiem bankowym oraz możliwość pomniejszania przez banki hipoteczne podstawy do opodatkowania o wartość wyemitowanych LZ
• Włączenie LZ do limitów inwestycyjnych instytucji zbiorowego inwestowania (np. PPK) oraz zrównanie LZ na potrzeby polityk inwestycyjnych funduszy i innych agencji zarządzających mieniem z instrumentami rynku pieniężnego
• Udział NBP w rozwoju krajowego rynku LZ (obejmowanie LZ, zabezpieczenie ryzyka stopy przy długich terminach LZ, określenie haircutów w odniesieniu do wartości rynkowej – odrębna kategoria papierów przyjmowanych w operacjach otwartego rynku)
• Stworzenie platformy elektronicznego obrotu (codzienne kwotowania) i udział GPW oraz banków w rozwoju animacji LZ
• Wyodrębnienie LZ jako kategorii instrumentów dłużnych (docelowo indeks rynku LZ i dedykowane fundusze)
• Udział BFG w rozwoju krajowego rynku LZ (obejmowanie LZ, zwolnienie banków hipotecznych ze składki na FPR)
• Działania edukacyjne

Działanie 1
Zachęty podatkowe dla inwestorów indywidualnych oraz wspieranie rozwoju mieszkalnictwa

Propozycja rozwiązania:
Zachęty podatkowe dla inwestorów indywidualnych byłyby wprowadzone poprzez:
✓ rozszerzenie zwolnienia z opodatkowania zryczałtowanym podatkiem dochodowym pożytków od listów zastawnych uzyskanych przez osoby fizyczne również na rezydentów polskich; oraz
✓ zwolnienie z opodatkowania dochodu powstałego z tytułu zbycia przez osobę fizyczną listu zastawnego w drodze przekazania deweloperowi jako wkład na poczet ceny lokalu mieszkalnego lub domu jednorodzinnego.

W zakresie programów wspierających rozwój mieszkalnictwa, pozytywnym rozwiązaniem byłoby np. wprowadzenie dopłat do udziału własnego do kredytu, który został wniesiony w formie LZ.

Pozytywny wpływ na odbiór listu zastawnego jako sposobu oszczędzania na cele mieszkaniowe miałoby zaliczenie inwestycji w listy zastawne do celów mieszkaniowych w kontekście obowiązującego sposobu opodatkowania dochodu uzyskanego przy sprzedaży mieszkania przed upływem 5 lat od końca roku podatkowego, w którym zbywana nieruchomość została nabyta, a więc uzyskanie częściowego zwolnienia z opodatkowania.

Przewidywane efekty:
1. W wyniku proponowanej zmiany działające w Polsce banki hipoteczne przeprowadzą emisje listów zastawnych dedykowanych do osób fizycznych (różnorodne okresy, dostosowane nominały).
2. Wprowadzenie rekomendacji spowoduje przepływ oszczędności osób fizycznych z rachunków bankowych czy krótkoterminowych depozytów w kierunku średnio i długoterminowych listów zastawnych, co doprowadzi do lepszego dopasowania „długości” aktywów i pasywów sektora bankowego (pożądany efekt).
3. Nabywane przez osoby fizyczne listy zastawne będą:
a. stanowiły formę oszczędności na cele mieszkaniowe oraz „Fundusz Pokoleniowy” tj. będą mogły być przekazywane dzieciom/wnukom w formie darowizny;
b. wykorzystywane jako środek płatniczy do wniesienia wkładu własnego na mieszkanie do dewelopera czy zapłaty części ceny mieszkania.
4. Zakłada się powstanie aktywnego rynku obrotu listów zastawnych, który umożliwi wycofanie się osób fizycznych z inwestycji w przypadku nagłych sytuacji życiowych oraz sprzedaż przez deweloperów listów zastawnych wniesionych przez nabywców nieruchomości.
5. Pozyskiwane przez banki hipoteczne środki z emisji listów zastawnych dedykowanych do osób fizycznych będą podstawą rozwoju rynku kredytów mieszkaniowych oraz budownictwa mieszkaniowego (spodziewany efekt mnożnikowy dla gospodarki).

Działanie 2
Wyłączenie LZ z podstawy opodatkowania podatkiem bankowym LZ oraz możliwość pomniejszania przez banki hipoteczne podstawy do opodatkowania o wartość wyemitowanych LZ

Propozycja rozwiązania:
✓ Zrównanie traktowania listów zastawnych ze skarbowymi papierami wartościowymi oraz papierami wartościowymi ustawowo objętymi gwarancjami Skarbu Państwa przy wyznaczaniu podstawy wyliczania podatku bankowego.
✓ Obniżenie podstawy naliczenia podatku bankowego dla banków hipotecznych o wartość aktywów stanowiących zabezpieczenie wyemitowanych listów zastawnych lub o wartość wyemitowanych listów zastawnych.

Przewidywane efekty:
1. Zwiększenie zainteresowania banków, zakładów ubezpieczeń oraz zakładów reasekuracji inwestycjami w listy zastawne.
2. Obniżenie oczekiwanej marży listów zastawnych do poziomu oferty skarbowych papierów wartościowych lub gwarantowanych przez Skarb Państwa.
3. Obniżenie bazy kosztowej banków hipotecznych.
4. Zwiększenie potencjału emisyjnego listów zastawnych przez banki hipoteczne, a tym samym zwiększenie udziału listów zastawnych w finansowaniu kredytów hipotecznych.

Działanie 3
Włączenie LZ do limitów inwestycyjnych instytucji zbiorowego inwestowania (np. PPK) oraz zrównanie LZ na potrzeby polityk inwestycyjnych funduszy i innych agencji zarządzających mieniem z instrumentami rynku pieniężnego

Propozycja rozwiązania:
✓ Uwzględnienie listów zastawnych w katalogu instrumentów finansowych, w które może być lokowane do 70% wartości aktywów w ramach części dłużnej funduszu zdefiniowanej daty PPK.
✓ Rozszerzenie kręgu potencjalnych inwestorów listów zastawnych poprzez wprowadzenie możliwości lokowania nadwyżek/wolnych środków będących w ich dyspozycji w listy zastawne (fundusze celowe jak np. Fundusz Emerytur Pomostowych, Krajowy Fundusz Drogowy, Fundusz Likwidacji Zakładu Górniczego), jako bezpieczną i rentowną alternatywę dla dotychczas dopuszczonych inwestycji m.in. w instrumenty rynku pieniężnego.

Przewidywane efekty:
1. Instytucje zbiorowego inwestowania będą miały możliwość inwestowania w listy zastawne w wyższym, niż dotychczas dopuszczony, zakresie.
2. Możliwa będzie lepsza dywersyfikacja lokowania wolnych środków pieniężnych i nadwyżek przez poszczególne fundusze.
3. Więcej instytucji skorych do inwestowania w listy zastawne skutkować będzie zwiększeniem popytu na ten instrument rynku finansowego.
4. Zwiększony popyt będzie pociągać za sobą większy wolumen emisyjny listów zastanych na polskim rynku i może skutkować wyższym poziomem transakcyjności listów zastawnych na rynku wtórnym, co wpłynie na polepszenie ich płynności.
5. Listy zastawne, będące długoterminowymi papierami wartościowymi, stanowią odpowiednie źródło finansowania długoterminowych kredytów hipotecznych. Zwiększenie emisji listów zastawnych pozwoli dopasować strukturę pasywów banków do portfela kredytowego.
6. W ujęciu globalnym, zwiększenie dostępności listów zastawnych na rynku przyczyniłoby się do stabilizacji i wzrostu sektora bankowego. Oparcie finansowania kredytów hipotecznych na długoterminowych, bezpiecznych papierach wartościowych, przyczyni się do obniżenia kosztów ryzyka kredytowego i kosztów ryzyka stopy procentowej, co pozwoli na oferowanie kredytów hipotecznych opartych na stałą w dłuższym okresie stopie po atrakcyjnej dla kredytobiorcy cenie (oprocentowaniu).

Działanie 4
Udział NBP w rozwoju krajowego rynku LZ:
✓ obejmowanie LZ, szczególnie w początkowej fazie budowy krajowego rynku LZ
✓ zabezpieczenie ryzyka stopy procentowej przy długich terminach zapadalności listów zastawnych powyżej 5 lat,
✓ określenie haircutów w odniesieniu do wartości rynkowej – odrębna kategoria papierów przyjmowanych w operacjach otwartego rynku.

Propozycja rozwiązania:
✓ Zniesienie ograniczeń formalno-prawnych (zmiana Ustawy o NBP/regulacji wewnętrznych NBP), które uniemożliwiają lub ograniczają NBP obejmowanie listów zastawnych na rynku pierwotnym lub wtórnym.
✓ Poszerzenie instrumentów polityki pieniężnej NBP o transakcje pochodne na stopie procentowej z terminem powyżej 5 lat.
✓ Wyodrębnienie listów zastawnych jako odrębnej kategorii papierów wartościowych przyjmowanych w operacjach otwartego rynku na wzór regulacji stosowanych przez Europejski Bank Centralny (EBC), w tym określenie haircutów dla listów zastawnych w odniesieniu do wartości rynkowej zamiast nominalnej jak obecnie, na znacznie niższych poziomach, zbliżonych do stosowanych przez EBC.

Przewidywane efekty:
1. Udział NBP w emisjach listów zastawnych na rynku pierwotnym oraz wtórnym, a także poprawa warunków dla transakcji repo wpłynęłaby znacząco na poprawę płynności tych papierów wartościowych.
2. Stworzenie możliwości zabezpieczenia ryzyka stopy przy terminach zapadalności powyżej 5 lat, co spowodowałoby upłynnienie rynku oraz umożliwiłoby zaoferowanie klientowi detalicznemu dłuższego okresu stałego oprocentowania kredytu hipotecznego, niż funkcjonujący obecnie okres 5 lat.

Działanie 5
Stworzenie platformy elektronicznego obrotu (codzienne kwotowania) i udział GPW oraz banków w rozwoju animacji LZ

Propozycja rozwiązania:
✓ Stworzenie przez banki komercyjne platformy elektronicznego obrotu (OTF) dedykowanej listom zastawnym.

Przewidywane efekty:
1. Zwiększenie zainteresowania listami zastawnymi a w konsekwencji możliwa poprawa ich płynności.
2. Możliwość budowania strategii inwestycyjnych dla portfeli listów zastawnych oraz upłynnienie rynku listów zastawnych poprzez zachodzące operacje na tych portfelach.

Działanie 6
Wyodrębnienie LZ jako kategorii instrumentów dłużnych (docelowo indeks rynku LZ i dedykowane fundusze)

Propozycja rozwiązania:
✓ Wyłączenie listów zastawnych z kategorii obligacje korporacyjne i stworzenie odrębnej kategorii instrumentu dłużnego odzwierciedlającej poziom jego bezpieczeństwa.
✓ Zmiana klasyfikacji funduszy wg. IZFiA poprzez stworzenie nowej kategorii funduszy listów zastawnych.
✓ Utworzenie indeksu rynku listów zastawnych w oparciu o notowania platformy CATALYST.

Przewidywane efekty:
1. Wyodrębnienie nowej kategorii instrumentu dłużnego pozwoli na uwolnienie przestrzeni do inwestowania w listy zastawne, którym obecnie ciężko jest konkurować ceną z bardziej ryzykownymi aktywami jakimi są obligacje korporacyjne, pozwoli na poszerzenie grona inwestorów i zwiększy wolumen transakcji.
2. Indeks rynku listów zastawnych może być narzędziem do budowania strategii inwestycyjnych dla portfela listów zastawnych, co może zwiększyć liczbę przeprowadzanych operacji.
3. Stworzenie indeksu rynku listów zastawnych może posłużyć w przyszłości do utworzenia funduszy typu ETF opartych o ten indeks.
4. Zwiększenie potencjału emisyjnego listów zastawnych przez banki hipoteczne, a tym samym zwiększenie udziału listów zastawnych w finansowaniu kredytów hipotecznych.

Działanie 7
Udział BFG w rozwoju krajowego rynku LZ:
✓ obejmowanie LZ,
✓ zwolnienie banków hipotecznych ze składki na Fundusz Przymusowej Restrukturyzacji (FPR).

Propozycja rozwiązania:
✓ Włączenie listów zastawnych emitowanych przez banki hipoteczne na podstawie Ustawy o listach zastawnych i bankach hipotecznych do ustawowego katalogu instrumentów, w które BFG może inwestować (zmiana przepisu art. 314 ust. 1 ustawy z dnia 10 czerwca 2016 r. o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym, systemie gwarantowania depozytów oraz przymusowej restrukturyzacji).
✓ Wyłączenie podmiotowe banków hipotecznych z obowiązku wnoszenia składek na FPR z uwagi na przewidzianą dla banków hipotecznych odrębną ścieżkę upadłości.

Przewidywane efekty:
1. Proponowana zmiana skutkująca pojawieniem się tak ważnego inwestora jak BFG, zwłaszcza w połączeniu z postulowaną zwiększoną rolą NBP na pierwotnym i wtórnym rynku listów zastawnych (patrz Działanie 4), może znacząco wpłynąć na poprawę płynności listów zastawnych.
2. Popyt na długoterminowe emisje LZ w PLN oparte na stałej stopie procentowej ograniczy konieczność zamiany (swapowania) środków z EUR na PLN, co w konsekwencji będzie sprzyjać pozyskiwaniu atrakcyjnego finansowania akcji kredytowej banków hipotecznych.
3. Obniżenie bazy kosztowej działalności banków hipotecznych.

Działanie 8
Działania edukacyjne

Propozycja rozwiązania:
Równolegle z rozwojem rynku listów zastawnych powinna zostać przeprowadzona szeroka akcja edukacyjna aby zapewnić jego zrozumienie i akceptację zarówno wśród inwestorów instytucjonalnych, jak i detalicznych. Edukacja pomaga ograniczyć ryzyko wynikające z braku wiedzy, zwiększa zaufanie do rynku oraz wspiera świadome podejmowanie decyzji inwestycyjnych.

Proponowane działania edukacyjne:
✓ Webinary i szkolenia online: Organizacja bezpłatnych szkoleń prowadzonych przez ekspertów, omawiających specyfikę listów zastawnych, związane z nimi ryzyko oraz potencjalne korzyści.
✓ Symulacje i narzędzia interaktywne: Udostępnienie aplikacji umożliwiających symulację inwestycji w listy zastawne, co pozwoli inwestorom na praktyczne zrozumienie ich działania.
✓ Materiały edukacyjne: Przygotowanie przewodników, artykułów i słowników terminów związanych z listami zastawnymi.
✓ Kampanie informacyjne: Wykorzystanie mediów społecznościowych i tradycyjnych do promowania wiedzy o instrumencie oraz organizowanych szkoleniach.

Narzędzia te mogą skutecznie wspierać edukację inwestorów, zwiększając ich świadomość oraz zdolność do podejmowania świadomych decyzji na rynku finansowym.

W procesie edukacji finansowej w Polsce powinny uczestniczyć następujące instytucje:
✓ Ministerstwo Finansów – Koordynator działań edukacyjnych, odpowiedzialny za wdrażanie Krajowej Strategii Edukacji Finansowej i współpracę z innymi podmiotami.
✓ Narodowy Bank Polski (NBP) – Promotor wiedzy ekonomicznej i finansowej, organizator kampanii edukacyjnych dla społeczeństwa.
✓ Urząd Komisji Nadzoru Finansowego (UKNF) – Instytucja wspierająca edukację w zakresie rynku finansowego poprzez projekty takie jak Centrum Edukacji dla Uczestników Rynku.
✓ Stowarzyszenie Inwestorów Indywidualnych – Organizacja zrzeszająca inwestorów giełdowych w Polsce, której głównym celem jest edukacja oraz ochrona praw inwestorów indywidualnych.
✓ Bankowy Fundusz Gwarancyjny (BFG) – Organizator programów dotyczących bezpieczeństwa finansowego.
✓ Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie (GPW) – Inicjator działań edukacyjnych związanych z inwestowaniem na rynku kapitałowym.
✓ Rzecznik Finansowy – Wspierający edukację konsumentów w zakresie ich praw na rynku finansowym.
✓ Związek Banków Polskich (ZBP) – Realizator licznych projektów edukacyjnych, takich jak kursy e-learningowe czy programy dla szkół.
✓ Partnerstwo na Rzecz Edukacji Finansowej (PREF) – Grupa organizacji pozarządowych oferująca wsparcie edukacyjne dostosowane do potrzeb różnych grup społecznych.

Te instytucje powinny współpracować, aby stworzyć kompleksowe programy edukacyjne, które zwiększą świadomość finansową społeczeństwa oraz przygotują inwestorów do korzystania z nowych instrumentów finansowych.

Przewidywane efekty:
1. Zwiększenie wiedzy inwestorów: Lepsze zrozumienie instrumentu oraz jego ryzyka i korzyści.
2. Zwiększenie aktywności na rynku: Świadomi inwestorzy chętniej angażują się w nowe produkty finansowe.
3. Ograniczenie ryzyka strat: Edukacja zmniejsza liczbę błędnych decyzji wynikających z niewiedzy.
4. Budowa zaufania do instytucji finansowych: Transparentność działań edukacyjnych wzmacnia relacje między inwestorami a rynkiem kapitałowym.
5. Rozwój rynku kapitałowego: Większa liczba świadomych inwestorów przyczynia się do wzrostu obrotów i stabilności rynku.

Cel:

Wzrost konkurencyjności polskiej gospodarki i krajowych firm

Rynek budowlany w Polsce od początku wejścia Polski do Unii Europejskiej notuje coraz większy wzrost, odnotowując w ostatnich latach udział w krajowym PKB na poziomie około 10%.

Najistotniejszą częścią rynku od początku uruchomienia funduszy unijnych jest rynek zamówień prowadzonych przez inwestorów publicznych, który stanowi według szacunków około 50% całej produkcji budowlanej i wobec ogromnych planów inwestycyjnych Państwa będzie miał tendencję wzrostową. Uczestnikami rynku są Generalni Wykonawcy oraz wielu większych i mniejszych podwykonawców oraz dostawców. Wśród uczestniczących w rynku zamówień publicznych Generalnych Wykonawców tylko niewielką część stanowią wykonawcy z polskim kapitałem, w pozostałej części są to polskie spółki budowlane z długoletnim stażem, ale obcym kapitałem, zaś ostatnią grupę stanowią podmioty pochodzące z Unii a także spoza Unii. Szacuje się, że te ostatnie podmioty, pochodzące z rynków azjatyckich, realizują już około 20% portfela zamówień w sektorze budowlanym.

Polscy przedsiębiorcy z krajowym kapitałem i działający wyłącznie na rynku polskim, od początku borykają się z problemami, które utrudniają im udział w postępowaniach przetargowych, jak i skutecznym konkurowaniu z firmami zagranicznymi. Do kluczowych ograniczeń należą:

1. Wymogi referencyjne i kadrowe

Zamawiający stawiają bardzo często wygórowane wymogi referencyjne zarówno co do doświadczenia Wykonawcy, jaki i doświadczenia jego kadry. Polscy wykonawcy nie są w stanie często spełnić takich wymogów, ze względu na brak projektów referencyjnych na rynku polskim. Zagraniczni wykonawcy i/lub wykonawcy z zagranicznym kapitałem bazują często na doświadczeniach zagranicznych, które są zarówno trudno weryfikowalne, jak i nie mają rzeczywistego realnego przełożenia na zdolność podmiotu lub jego personelu (także często zagranicznego) na wykonanie zamówienia. W efekcie projekty są pozyskiwane przez podmioty zagraniczne, jako Generalni Wykonawcy, choć w rzeczywistości realizowane są przez polskich podwykonawców i polskie kadry. Wymogi referencyjne powinny promować i wspierać polskie podmioty.

2. Wymogi finansowe

Głównym zagadnieniem w tym zakresie pozostaje kwestia dostępności dla polskich podmiotów linii gwarancyjnych i kredytowych, służących realizacji kontraktów budowlanych. Barierami w tym zakresie są:

1. .Stosowanie przez Zamawiających, jako kryterium wyboru wydłużonego ponad standard okresu gwarancji i rękojmi (dochodzącego często łącznie do 10-15 lat, a czasami nawet 20 lat!) w połączeniu z nowelizacją uzp, zrównującą okres gwarancji z okresem rękojmi. W efekcie wykonawcy muszą dostarczyć gwarancje finansowe, które nie są dostępne na rynku polskim. Pomocna będzie standaryzacja okresów gwarancji, ograniczając je do rozsądnego i uzasadnionego okresu, a także rozłączenie okres udzielanej gwarancji od okresu rękojmi.
2. W przypadku postępowań finansowych ze środków publicznych w oparciu o regulaminy własne Zamawiających bardzo często występują ograniczenia rynku dostępnych instrumentów finansowych poprzez wprowadzanie nadmiernych wymagań co do podmiotów, które mogą dostarczyć gwarancje (np. tylko banki lub tylko instytucje o konkretnym dostępnym standingu finansowym). Istnieje konieczność standaryzacji zapisów kontraktowych w tym zakresie, wprowadzenie regulacji analogicznych do PZP.
3. Powielanie przez Zamawiających „zabezpieczeń” wymaganych na etapie realizacji kontraktu poprzez wymaganie dostarczenia gwarancji należytego wykonania w formie gwarancji bankowej/ubezpieczeniowej przy jednoczesnym dokonywaniu procentowych potrąceń z faktur na poczet kaucji oraz umożliwieniem fakturowania jedynie do 90% zaawansowania (ostatnia faktura na 10% wartości kontraktu). To powoduje, że Zamawiający na koniec kontraktu może posiadać zabezpieczenia w wysokości 30% wartości kontraktu. Istnieje konieczność ujednolicenia zapisów dotyczących „zabezpieczenia” mająca na celu ukrócenie dublowania (a nawet potrajania) tych samych zabezpieczeń wymaganych przez Zamawiających (tylko w różnych formach).
4. Krótki termin na dostarczenie gwarancji dobrego wykonania (w przypadku postępowań prowadzonych w oparciu o PZP – przed zawarciem kontraktu), szczególnie dotkliwe w przypadku dużych kontraktów, podlegających indywidualnej i rozszerzonej ocenie przez instytucje finansowe. Często nawet ponad stumilionowe gwarancje mają być dostarczane w dniu lub ciągu kilku dni od podpisania kontraktu. Jest to niewykonalne w warunkach wymogów stawianych przez banki w Polsce. Pomocna będzie standaryzacja warunków kontraktów, o której mowa w pkt. a, b i c powyżej oraz wypracowanie mechanizmu, pozwalającego na wydłużenie terminu dostarczenia wymaganych zabezpieczeń, a także podniesienie kompetencji i sprawności działania instytucji finansowych oraz ukierunkowania ich na realizację tych zadań szybką ścieżką (ze szczególnym uwzględnieniem projektów z sektora infrastruktury krytycznej Państwa).

3.Warunki kontraktowe

1. Brak standaryzacji kontraktów budowlanych, każdy Zamawiający posługuje się innym wzorem kontraktu, co znacząco wydłuża proces analizy wniosków gwarancyjnych/kredytowych. Pomocna będzie standaryzacja przynajmniej zasadniczych warunków kontraktowych, mających wpływ na ocenę kontraktu i możliwość wystawienia gwarancji/udzielenie kredytu takich jak m.in.:
   • wynagrodzenie – warunki i terminy płatności,
   • katalog i wysokość kar umownych,
   • okres i warunki gwarancji, treść dokumentu gwarancji,
   • treść dokumentu cesji, której Zamawiający nie będzie odmawiał etc.
2. Mimo obowiązku wynikającego z PZP w zakresie stosowania w kontraktach klauzul waloryzacyjnych, każdy Zamawiający tworzy je odmiennie i w efekcie w większości przypadków są one iluzoryczne. Istnieje konieczność standaryzacji zapisów klauzul waloryzacyjnych i urealnienie ich efektów.

4.Transparentność postępowania

W przypadku postępowań finansowych ze środków publicznych w oparciu o regulaminy własne Zamawiających często brak jest transparentności w działaniu. Również w tych przypadkach, a może zwłaszcza w nich (gdyż często dotyczą inwestycji strategicznych), powinny obowiązywać przejrzyste i jasne zasady wyboru wykonawców oraz instytucje odwoławcze. Uczestnicy powinni mieć dostęp do dokumentów złożonych w toku postępowaniu. Istnieje potrzeba modyfikacji regulaminów własnych zamawiających i skuteczne wdrożenie prawa unijnego w zakresie transparentności.

1. Potrzeba konsolidacji finansów publicznych, utrzymania dyscypliny budżetowej, przy jednoczesnym wytworzeniu bodźców dla inwestycji i innowacji

Eksperci EKF wskazują na pilną potrzebę zaadresowania nierównowagi finansów publicznych (nadmierne deficyty, systematyczny przyrost długu publicznego ponad wyznaczoną granicę 60% PKB), przy jednoczesnym wytworzeniu bodźców dla inwestycji i innowacji.

W szerokim ujęciu tego programu proponowane są następujące działania:

• utworzenie mocnego ośrodka strategii gospodarczej oraz opracowanie strategii rozwoju na najbliższą dekadę, strategii uwzględniającej ryzyka w otoczeniu zewnętrznym,
• konsolidacja fiskalna połączona ze zmianą struktury wydatków państwowych na bardziej prorozwojowe (inwestycje, innowacje, zachęty do wykorzystania i rozwijania nowych technologii, w tym także podwójnego zastosowania) i dalsza poprawa transparentności finansów publicznych,
• obniżenie deficytu finansów publicznych i zmniejszenie tempa narastania długu,
• zmniejszenie roli własności państwowej, w tym powrotu do prywatyzacji państwowych firm,
• przedstawienie konkretnego planu rozwoju rynku kapitałowego,
• działania stymulujące wzrost inwestycji sektora prywatnego oraz wsparcie instytucji rozwoju na rzecz zwiększania inwestycji infrastrukturalnych,
• zmniejszenie obciążeń regulacyjnych, w tym uproszczenie systemu podatkowego.

2. Działania nakierowane na poprawę zasobu demograficznego

Ekonomiści wskazują na wyzwania związane ze starzeniem się oraz kurczeniem zasobów pracy, odnotowując negatywne przełożenie tych procesów na perspektywy wzrostu gospodarki oraz na zwiększenie kosztów funkcjonowania sektora publicznego (m.in. koszty systemu ochrony zdrowia).

Eksperci EKF wskazują na potrzebę działań zaradczych, nakierowanych na:

• poprawę efektywności systemu wsparcia polityki prorodzinnej, racjonalizacji i uporządkowania działań w tym obszarze, ograniczenia łącznych kosztów przy skupieniu wydatków na najskuteczniejszych działaniach wspierających dzietność,
• wypracowanie strategii inwestycji w edukację, z uwzględnieniem zmian demograficznych oraz możliwości wykorzystania technologii cyfrowych,
• aktywizację zawodową seniorów oraz budowę systemu wsparcia opieki nad osobami starszymi,
• wdrożenie kompleksowej polityki imigracyjnej (uproszczenie procedur, polityka asymilacyjna, polityka imigracyjna nakierowana na pozyskanie pożądanych profili zawodowych w długim terminie, przy elastycznej polityce krótkoterminowej, nakierowanej na zaspokajanie bieżących potrzeb rynku pracy),
• stworzenie odpowiednich warunków prawnych dla zwiększenia podaży mieszkań na zakup lub wynajem.

3. Przyspieszenie transformacji energetycznej

Eksperci EKF wskazują na wyzwania dla rozwoju gospodarki, związane z wysokimi – i w perspektywie średnioterminowej prawdopodobnie rosnącymi jeszcze bardziej – cenami energii. Wysokie ceny energii z jednej strony są podatkiem nałożonym na standard życia obywateli, z drugiej zaś znacząco ograniczają konkurencyjność przedsiębiorstw na rynkach międzynarodowych. Dodatkowym wyzwaniem są kwestie związane z coraz silniejszym znaczeniem źródeł pochodzenia energii i coraz większym ciężarem ekonomicznym, związanym z krajowym miksem energetycznym. W kontekście tych wyzwań ankietowani wskazują na konieczność:

• opracowania szczegółowej strategii przebudowy krajowego systemu energetycznego,
• wdrożenia strategii transformacji energetycznej, uwzględniającej realizację inwestycji zarówno w nowe źródła energii (energia „zielona”, energia atomowa) jak i sieci przesyłowe, oraz wdrażanie inteligentnych systemów wykorzystania energii,
• możliwie maksymalnego wykorzystania funduszy sektora publicznego do przeprowadzenia transformacji energetycznej, przy równoczesnym jak najszerszym wykorzystaniu środków z KPO.

Rekomendacja 1

Wzmocnienie zdolności instytucji finansowych do zarządzania ryzykiem geopolitycznym i makroekonomicznym w warunkach trwającej niepewności

Kontekst: Paneliści podsumowali, że tradycyjne modele ryzyka przestają się sprawdzać w obliczu niespotykanej współcześnie niepewności, obejmującej eskalację konfliktów zbrojnych w Europie i poza nią, zmienność cen surowców i energii oraz fragmentaryzację globalnego systemu finansowego.

Propozycje działań: Zwiększenie współpracy w zakresie identyfikacji ryzyka geopolitycznego oraz działań systemowych w odpowiedzi na materializację tego rodzaju ryzyka; integracja ryzyka geopolitycznego z procesami ICAAP i ILAAP; zwiększenie współpracy na poziomie krajowym i europejskim w zakresie wymiany danych i dobrych praktyk.

Rekomendacja 2

Wzmocnienie podejścia sektorowego w walce z oszustwami i cyberzagrożeniami

Kontekst: Oszustwa i cyberzagrożenia, zarówno wobec klientów detalicznych jak i korporacyjnych, wskazane zostały jako priorytetowe obszary dla zarządzania ryzykiem operacyjnym.

Propozycje działań: Wzmocnienie podejścia sektorowego do ujednolicenia procesów AML/KYC, platformy analizy zachowań transakcyjnych w czasie rzeczywistym, umożliwiające wczesne ostrzeganie o wzrostach przestępczości finansowej; zintegrowane raportowanie incydentów cyber/oszustw z uwzględnieniem wpływu na operacje i reputację.

Rekomendacja 3

Zarządzanie ryzykiem AI

Kontekst: Uczestnicy podsumowali, że modele sztucznej inteligencji nie tylko stanowią potencjalną dźwignię poprawy efektywności i doświadczenia klienta w kontaktach z bankiem, ale stanowią również wyzwanie dla tradycyjnego zestawu narządzi zarządzania ryzykiem modeli.

Propozycje działań: Wdrożenie “model governance” AI z naciskiem na dokumentację użycia i zbiorów danych użytych do trenowania; uwzględnienie narzędzi zarządzania ryzykiem manipulacji (deepfake, socjotechnika, dezinformacja); ujednolicenie podejścia pomiędzy zastosowaniem AI w tradycyjnych procesach zarządzania ryzykiem a nowymi regulacjami AI-Act.

Do głównych wyzwań technologicznych i IT, stojących przed polską bankowością w horyzoncie 2025-2028, zalicza się następujące zagadnienia:

1. Cyberbezpieczeństwo i ciągłość działania banków oraz cyfrowej gospodarki

Coraz większa skala ataków ukierunkowanych na klientów banków, często powiązanych z działaniami dezinformacyjnymi, podkreśla konieczność inwestowania nie tylko w rozwój infrastruktury technicznej chroniącej banki, lecz także w edukację i rozwiązania IT chroniące klientów.

Rekomendacje

W obszarze zapewnienia ciągłości działania oraz cyberbezpieczeństwa rekomendujemy:

• Intensyfikację działań poprawiających bezpieczeństwo klientów banków – zarówno poprzez edukację (zwłaszcza w kontekście nowych rodzajów cyberzagrożeń związanych ze sztuczną inteligencją), jak i rozwijanie narzędzi technologicznych, które chronią klientów.
• Utrzymanie lub zwiększanie inwestycji Banków w obszar systemowego planowania i faktycznego testowania rozwiązań BCP, z uwzględnieniem nie tylko zabezpieczenia danych, ale również systemów krytycznych, alternatywnych metod komunikacji czy ciągłości działania sieci oddziałowej.
• Analizę możliwości współdzielenia zasobów (np. kolokacji, mocy obliczeniowej, kanałów komunikacji) oraz synchronizację standardów operacyjnych dla pełnej wzajemnej zastępowalności w sytuacjach kryzysowych.
• Pogłębienie współpracy w ramach sektora, jak i z innymi podmiotami celem budowy odporności systemowej i stworzenia scenariuszy działania w przypadku zagrożeń (np. scenariuszy komunikacji w przypadku całkowitych awarii w sektorze bankowym).
• Uwzględnienie w planach ciągłości działania nie tylko typowych ryzyk, takich jak wyłączenia energii czy ataki cybernetyczne, ale także nowych rodzajów ryzyk, takich jak na przykład: zaburzenia w łańcuchach dostaw komponentów technologicznych, przerwy w dostępności usług chmurowych, czy wzrost liczby incydentów związanych z generatywną sztuczną inteligencją wykorzystywaną do ataków socjotechnicznych i dezinformacji.

2.Modernizacja systemów bankowych

Architektura IT polskiego sektora bankowego bazująca w dużej mierze na rozwiązaniach z przełomu wieków wymaga kolejnego kroku w rozwoju technologicznym, by umożliwić ewolucję w kierunku modularności, interoperacyjności oraz zwiększonej odporności. Modernizacja ta stanowi również kluczowy filar w utrzymaniu wysokiego poziomu zaufania klientów do banków oraz w budowaniu ich atrakcyjności jako miejsca pracy dla młodego pokolenia.

Rekomendacje

W obszarze modernizacji sektora bankowego rekomendujemy:

• Prowadzenie prac modernizacyjnych, mających na celu ograniczenie narastającego długu technologicznego, który – w obliczu dynamicznego postępu technologicznego – stanowi istotne ryzyko dla efektywności biznesowej sektora.
• Ujęcie modernizacji systemów jako kluczowego elementu strategii banków wpływającego na ich konkurencyjność.
• Oparcie modernizacji na nowoczesnych frameworkach aplikacyjnych oraz infrastrukturalnych, umożliwiających pełne wykorzystanie potencjału nowych technologii przy jednoczesnym ograniczeniu ryzyk dla stabilności systemów.
• Projektowanie architektury z uwzględnieniem wymagań dotyczących modularności, interoperacyjności oraz zwiększonej odporności, co pozwala na elastyczność rozwoju i lepszą reakcję na zakłócenia.
• Wymianę wiedzy i doświadczeń z prowadzonych projektów pomiędzy instytucjami, w celu ich optymalizacji oraz wzajemnego wykorzystania kluczowych wniosków i dobrych praktyk (np. do budowy modelu referencyjnego architektury IT).

3. Generatywna sztuczna inteligencja

Gen AI może stać się jedną z kluczowych przewag konkurencyjnych w sektorze bankowym, również w długoterminowej perspektywie. Efektywne wykorzystanie tej technologii wymaga odpowiedniego przygotowania organizacji oraz edukacji pracowników do pracy w środowisku opartym na AI. W działaniach związanych z Gen AI niezbędne jest także uwzględnienie aspektów etycznych, ochrony praw autorskich oraz kwestii cyberbezpieczeństwa.

Rekomendacje

W aspekcie wykorzystania sztucznej inteligencji w sektorze bankowym rekomendujemy:

• Strategiczne podejście do kwestii przygotowania pracowników do pracy z narzędziami AI, obejmujące obszary szkoleń jak i dostępu do narzędzi zgodnych z polityką danej organizacji.
• Uwzględnienie kompleksowego wdrażania rozwiązań opartych na AI w strategiach banków, w oparciu o realny potencjał tej technologii do redukcji kosztów i zwiększania przychodów.
• Rozwój kompetencji w organizacjach w zakresie odpowiedzialnego wdrażania AI: z poszanowaniem zasad etycznych i w zgodzie z regulacjami takimi, jak AI Act.
• Rozważenie partnerstw z uczelniami w celu szybszego testowania i wdrażania innowacji opartych o sztuczną inteligencję.
• Budowanie kultury zaufania i akceptacji dla rozwiązań opartych o AI w celu poprawienia efektywności całości sektora finansowego.

Współczesne oszustwa bankowe ewoluują w stronę transakcji oszukańczych, w których ofiary są poddawane wyrafinowanym atakom hybrydowym, łączącym elementy socjotechniki, phishingu i spoofingu. W efekcie klienci banków niejednokrotnie bezpośrednio uczestniczą w udostępnianiu swoich pieniędzy przestępcom. Skuteczna ochrona przed tego typu przestępczością wymaga holistycznego podejścia, obejmującego zarówno klientów, jak i wszystkie podmioty dostarczające usługi wykorzystywane do dokonywania transakcji oszukańczych.

Rekomendujemy w szczególności:

1. Stworzenie narodowej strategii walki z transakcjami oszukańczymi, która wyznaczy kompleksowy plan działań dla wszystkich interesariuszy.
2. Objęcie obowiązkiem współpracy i wymiany informacji w celu ograniczania zjawiska transakcji oszukańczych wszystkich podmiotów dostarczających infrastrukturę wykorzystywaną w tym celu, włączając m.in. operatorów telekomunikacyjnych, platformy cyfrowe (reklamobiorców i operatorów mediów społecznościowych), banki, dostawców usług płatniczych.
3. Wprowadzenie zasady współodpowiedzialności ww. podmiotów za straty poniesione przez poszkodowanych w przypadku niewywiązania się z obowiązku przeciwdziałania transakcjom oszukańczym.
4. Wprowadzenie obowiązku dla platform cyfrowych identyfikowania klientów zlecających publikację reklam usług finansowych oraz wprowadzenie zakazu publikacji reklam takich usług zlecanych przez podmioty bez licencji.
5. Określenie maksymalnego czasu od zgłoszenia, w jakim platformy cyfrowe publikujące reklamę oszustwa inwestycyjnego powinny zaprzestać jej publikacji.
6. Wprowadzenie obowiązku dla operatorów telekomunikacyjnych blokowania ruchu telefonicznego z zagranicy, podszywającego się pod ruch krajowy.
7. Zwolnienie banków z konieczności uzyskiwania zgody klienta na stosowanie biometrii behawioralnej w celu identyfikacji oszustw.
8. Wprowadzenie katalogu przypadków będących rażącym niedbalstwem klienta, w tym np. niewykonanie sprawdzenia autentyczności rozmowy przychodzącej z banku w sytuacji, gdy bank oferuje taką funkcjonalność w aplikacji bankowej.
9. Stworzenie centralnego systemu antyfraudowego w oparciu o infrastrukturę KIR.
10. Kontynuowanie edukacji w celu zwiększania świadomości klientów.

Nielegalny hazard internetowy może funkcjonować na dużą skalę wyłącznie dzięki temu, że zainteresowani nim konsumenci nie napotykają istotnych trudności w zasilaniu go pieniędzmi. Nawet jeśli pomiędzy rachunkiem bankowym gracza a jego kontem w kasynie czy u bukmachera istnieje długi łańcuch pośredników, dzięki technologii cyfrowej transfer środków odbywa się błyskawicznie. Zaburzenie tej płynności, uświadomienie graczom, że uczestniczą w czymś skomplikowanym, realizowanym bez udziału znanych im i wiarygodnych podmiotów, może ograniczyć ich skłonność do korzystania z nielegalnych gier – zwłaszcza jeśli zrozumieją, że odzyskanie wygranych kwot będzie także trudne. Natomiast nielegalni operatorzy ograniczą swoją aktywność w pozyskiwaniu graczy z Polski, jeśli skuteczność tych działań spadnie, a koszty wzrosną.

Mechanizmy stosowane przez nielegalny hazard mogą być wykorzystywane również przez podmioty prowadzące innego rodzaju działalność niezgodną z prawem krajowym i międzynarodowym. Istnieje też wysokie prawdopodobieństwo, że przynajmniej część tego obrotu służy praniu brudnych pieniędzy. Dlatego nie tylko legalni operatorzy gier na pieniądze, ale również instytucje finansowe i nadzorcze dostrzegają konieczność zwrócenia większej uwagi na ten problem oraz podjęcia działań mogących ograniczyć jego skalę.

1. Powołanie zespołu roboczego składającego się z przedstawicieli instytucji publicznych, sektora finansowego i branży gier na pieniądze, którego zadaniem będzie wypracowanie metod ograniczania przepływów finansowych na rzecz nielegalnego hazardu.

Skuteczne rozwiązanie problemu, jakim jest łatwość transferowania środków i uwiarygodnianie nielegalnego hazardu, wymaga połączenia wiedzy, kompetencji i uprawnień wszystkich zainteresowanych stron.

2. Pierwszym krokiem na drodze do zmniejszenia skali nielegalnego hazardu jest edukacja – zarówno graczy, jak i sektora finansowego.

Wielu graczy nie ma świadomości, że internetowe kasyna, z których korzystają, są w Polsce nielegalne, a gra w nich stanowi naruszenie prawa. Co więcej, obecność na stronach tych kasyn znaków towarowych znanych operatorów płatności buduje pozory wiarygodności. Również branża finansowa może skorzystać na wymianie wiedzy z podmiotami działającymi w segmencie gier na pieniądze. Lepsza znajomość specyficznych form zachowania graczy i przepływów finansowych pomiędzy nimi a kasynami może pomóc w udoskonaleniu wewnętrznych mechanizmów kontrolnych banków, instytucji płatniczych i innych podmiotów pośredniczących w transakcjach.