Która rekomendacja Europejskiego Kongresu Finansowego jest w Pani opinii najważniejsza
z punktu widzenia zrównoważonego rozwoju Polski?
Rozwój Polski w ostatnich latach opierał się na bardzo wątłych podstawach, których zasięg czasowy był bardzo ograniczony. Przede wszystkim nastawieni byliśmy na konsumpcję. Ta z kolei, wraz z kryzysami na rynkach światowych (energetycznym, cenowym), wzmogła pragmatyczność polskich przedsiębiorstw. Wypełnialiśmy magazyny zapasami. Zrobiliśmy ich na tyle dużo, że nasze PKB rosło w bardzo szybkim tempie. Z uwagi na to, że konsumpcja i zapasy są nietrwałe i nie pro rozwojowe sytuacja w 2023 r. szybko się odwróciła. Dwa pierwsze kwartały przyniosły spadki PKB. Trzeci kwartał okazał się być odrobinę lepszy i notowaliśmy wzrost na poziomie 0,5%. Nie da się jednak w dłuższej perspektywie budować rozwoju naszego kraju w oparciu o niestabilne czynniki. Dlatego uważam, że jedną z ważniejszych rekomendacji jest podbudzenie inwestycji. To właśnie one zapewniają trwałość rozwoju. To one są kołem zamachowym dla całej gospodarki. Jednocześnie jest to jedna z trudniejszych rekomendacji do wdrożenia ponieważ nie jest zależna w 100% od rządzących. Można oczywiście zapewniać stabilne i przyjazne prawo. Można wprowadzać regulacje zachęcające do inwestycji. Można nawet samemu jako skarb państwa realizować inwestycje napędzając gospodarkę. Istotne jest jednak aby więcej inwestycji realizowały firmy prywatne aniżeli państwo. Tak jak ma to miejsce w większości państw Unii.
Wydaje się, że jesteśmy jednak w przełomowym momencie naszego rozwoju na najbliższą dekadę. Przede wszystkim kryzysy makroekonomiczne nękające Europę i Świat, spowodowały samoistnie, że Polska przez swoje geopolityczne położenie, ale również przez relatywnie niższe koszty prowadzenia działalności staje się hubem inwestycyjnym dla wielu zagranicznych firm. W ostatnich 3 latach inwestycje zagraniczne biły rekordy: 2021 – 29,6 mld $; 2022 – 29,5 mld $, a 2023 r. wg wszelkich prognoz zakończymy podobnym wynikiem. To oczywiście częściowo wynik reinwestowania zysków, ale też, a może przede wszystkim potrzeba skracania zbyt długich łańcuchów dostaw. Ten element jest do wykorzystania przez rządzących „na już”.
Uruchomione środki z KPO powinny stać się inwestycyjnym motorem dla rodzimych firm. Oczywiście możemy ubolewać nad utraconymi szansami, czy korzyściami wynikającymi z braku tych funduszy przez ostatnie dwa lata. Mimo wszystko warto jednak wskazać, że KPO w zakresie inwestycyjno-rozwojowym jest kluczowe dla naszej gospodarki.
My gospodarczo mamy także jeden problem, który jednocześnie jest naszą tarczą. W kwestii inwestycji proszę pamiętać, że nasza gospodarka w głównej mierze stoi mikro i małymi firmami, które stanowią ponad 98% całej gospodarki i tutaj gro z tych firm walczy o przetrwanie z miesiąca na miesiąc. Główną barierą w inwestowaniu jest niepewność i wzrosty kosztów[1]. Gdy już jednak firmy zdecydują się na inwestycje to ponad 8% firm starających się otrzymać zewnętrzne finansowanie napotkało na ograniczenia w tym finansowaniu. Średnio w EU ten odsetek jest niższy i wynosi 6,2%. Patrząc jednak na wielkość to SME charakteryzuje się blisko dwukrotnie wyższym odsetkiem odrzucenia wniosku o finansowanie niż firmy duże.
Jeśli inwestuje się w nowoczesne technologie i tzw. wartości niematerialne (np. patenty, prawa własności i oprogramowanie komputerowe), a głównym przedmiotem wydatków jest infrastruktura i budynki, to potencjał wzrostu gospodarczego w przyszłości obniża się. W Polsce inwestycje w budynki i infrastrukturę stanowiły łącznie 70 proc. całości inwestycji (w UE średnio 43 proc.), a w porównaniu z krajami o podobnej sytuacji gospodarczej niskie były inwestycje w wartości niematerialne. Struktura kapitału wskazuje również na niski poziom inwestycji w sprzęt telekomunikacyjny i informacyjny.
Konkludując najważniejszy dla rozwoju Polski w dłuższym terminie czynnik czyli inwestycje i innowacje, jest jednocześnie najtrudniejszym do zrealizowania.
[1] Dane z 2022 r. Europejskiego Banku Inwestycyjnego.
Które z rekomendowanych działań są w Pani opinii najpilniejsze do wdrożenia?
Chwile po wyborach jednoznacznie podkreślaliśmy w Konfederacji Lewiatan, że największym wyzwaniem w pierwszych dniach urzędowania nowego gabinetu Donalda Tuska będzie projekt budżetu na nowy rok. Ustawa budżetowa powinna w swoich ramach odzwierciedlać faktyczne wydatki i dochody państwa. Tak przynajmniej stanowi Konstytucja RP. W praktyce oznacza to, że budżet na 2024 r., podobnie jak rok i dwa lata wcześniej, nie spełnia swojej podstawowej funkcji, jaka jest odzwierciedlenie faktycznej sytuacji państwa. Minister Finansów został sprowadzony do roli wykonawcy woli liderów rządzącej koalicji, a nie faktycznego zarządcy środkami finansowymi państwa. Oznaki degrengolady znalazły potwierdzenie w niedawnej kontroli NIK wykonania budżetu państwa za 2022 r. Wnioski z niej płynące były druzgocące z punktu widzenia rzetelnego i transparentnego zarządzania państwa. Biorąc pod uwagę sprawność zarządzania państwem, ciężko sobie takową wyobrazić bez dokładnej wiedzy dotyczącej stanu finansów publicznych.
Przyjęta niedawno ustawa budżetowa przez nowy rząd, jest niestety powieleniem tego co przygotował rząd Mateusza Morawieckiego. W tej sytuacji wydaje się jednak, że głębsze zmiany budżetowe będą robione w czasie roku budżetowego, co za tym idzie czeka nas zapewne nowela ustawy budżetowej, po tym jak nowy rząd będzie w stanie ustalić priorytety i zdobędzie pełną wiedzę o stanie finansów publicznych.
Czy w Pani opinii istnieją inne rekomendacje istotne z punktu widzenia gospodarki oraz stabilności systemu finansowego, które nie zostały uwzględnione w naszym opracowaniu?
W państwa rekomendacjach pojawia się to zagadnienie, ale wydaje się, że powinno mieć jednak osobny punkt. Chodzi o rynek pracy i sytuację demograficzną. Mamy przynajmniej kilka grup społecznych, które mogą uratować nasz rynek pracy, w przypadku gdy nie będziemy w stanie otworzyć się na migrację w sposób akceptowalny społecznie.
Mówimy przede wszystkim o zwiększeniu aktywności ekonomicznej kobiet oraz aktywizacji osób starszych. Te dwie grupy wymagają pilnej interwencji ze strony rządzących. Aktywność zawodową kobiet, w tym osób starszy mogą zwiększyć działania w czterech obszarach: wzrost dostępu do dobrej jakości opieki i edukacji dla dzieci, wsparcie zmian dominującego modelu rodziny, zmiana systemu wsparcia rodziny oraz poprawa dostępności do opieki zdrowotnej. Przede wszystkim Należałoby rozważyć większe zachęty dla samorządów do partycypacji w tworzeniu miejsc w żłobkach. Wsparcie to jednak musiałoby być kierowane odgórnie w regiony, gdzie występuje zdecydowanie niższa aktywność zawodowa kobiet oraz gdzie występują wyraźne niedobory miejsc żłobkowych.
Warunki do łączenia funkcji rodzicielskich i uczestnictwa na rynku pracy obejmują trzy elementy. Jeden dotyczy rozwiązań polityki rodzinnej i możliwości łączenia pracy zawodowej z rodziną, czyli wypełniania funkcji rodzicielskich i uczestnictwa w rynku pracy. Kolejny – to struktury rynku pracy, związane z możliwością podjęcia i utrzymania pracy, korzystania z elastycznych form zatrudnienia i organizacji pracy. Trzeci z nich, to element kulturowy dotyczący postrzegania ról społecznych kobiet i mężczyzn (zaangażowanie ojców w opiekę nad dziećmi). Wdrażanie polityki godzenia życia zawodowego i rodzinnego jest wyzwaniem na trzech płaszczyznach: polityki państwa (jakie prawo tworzyć, aby sprzyjało godzeniu ról, jakie tworzyć narzędzia dla pracodawców, aby zachęcić ich do korzystania z tych rozwiązań), polityk kadrowych pracodawców (jak organizować pracę, aby utrzymać maksimum efektywności pracowników i umożliwić im godzenia ról zawodowych z rodzinnymi), postaw pracowniczych (jak zorganizować życie zawodowe i rodzinne, aby nie ucierpiała na tym żadna z tych sfer).
Dotychczasowe działania zwiększające aktywność zawodową osób starszych w naszej ocenie nie przynoszą oczekiwanego rezultatu. Skupiają się bowiem na stronie finansowo-kosztowej zatrudniania a nie rozwiązują kluczowego aspektu – poprawy stanu zdrowia osób w wieku okołoemerytalnym lub zapewnienia odpowiedniego poziomu profilaktyki.
