Obszar I: Rekomendacje dotyczące udziału sektora finansowego w odbudowie Ukrainy

Sektor bankowy w Ukrainie jest nieproporcjonalnie mały w relacji do skali gospodarki, jej potencjału rozwojowego, populacji oraz wyzwań związanych z procesem odbudowy kraju po wojnie. Wg danych sprzed inwazji Rosji na Ukrainę, kapitały sektora bankowego stanowiły zaledwie 3% przedwojennego PKB, a aktywa sektora ok. 30%. Skalę wyzwań sektora od lat obrazuje także bardzo niska jakość kredytów, która na koniec 2022 roku skutkowała ponad 40% NPL, zaś pełne ujawnienie strat kredytowych wskutek działań wojennych jeszcze nie nastąpiło.

Gospodarka Ukrainy wkrótce niewątpliwe stanie przed bezprecedensowym strumieniem funduszy i finansowania kredytowego. Wzmocnienie banków, zarówno w wymiarze kapitałowym jak i kompetencyjnym, jest warunkiem koniecznym, aby te instytucje zaufania publicznego odegrały wiodącą rolę w procesie odbudowy Ukrainy.

Banki będą kluczowym elementem procesu odbudowy kraju zarówno w wymiarze fizycznych aktywów i inwestycji, jak i także w wymiarze odbudowy zaufania i stworzenia nowych, transparentnych standardów obrotu gospodarczego między przedsiębiorcami. W szczególności polepszeniu muszą ulec standardy udzielania nowych kredytów.

Rekomendacja I.1. Eksperci EKF rekomendują wprowadzenie – wzorem doświadczeń z lat 90-ych w Polsce – programu umów partnerskich (ang. twinning agreements), między największymi bankami pod kontrolą Skarbu Państwa Ukrainy, a wiodącymi bankami europejskimi.

Celem partnerstwa byłoby wzmocnienie kompetencyjne zespołów i procesów kredytowych oraz zarządzania w ukraińskich bankach, tak aby mogły sprostać fali nowego finansowania koniecznego do odbudowy gospodarki i uniknąć nowych generacji złych kredytów.

Programem byłoby objęte co najmniej 5 największych banków pozostających po kontrolą Skarbu Państwa. Zalecane jest objęcie programu patronatem przez NBU oraz stronę rządową.

Głównym celem programu byłby transfer know-how w zakresie:

• zarządzania ryzykiem, w szczególności ryzykiem kredytowym;
• wsparcia w przebudowie procesów i modeli kredytowych;
• operacyjnego wdrożenia mechanizmów kontrolnych w poszczególnych bankach;
• wsparcia we wdrożeniu standardów corporate governance.

Wsparcie ze strony banków-partnerów powinno także docelowo posłużyć do wypracowania założeń reformy systemu sądowniczego, tak aby lepiej wspierał bezpieczeństwo sektora bankowego, w szczególności poprzez ustanawianie zabezpieczeń kredytowych oraz ich egzekucję.

Program partnerstwa nie zakładałby obowiązkowego zaangażowania kapitałowego banków-partnerów. Niemniej w przypadku zainteresowania udziałem w przyszłej prywatyzacji danego banku ukraińskiego, bank-partner mógłby otrzymać dodatkowe punkty w procesie wyboru inwestora.

Rekomendacja I.2. Ważnym elementem odbudowy gospodarki ukraińskiej jest ponadto rozwój sektora VC/PE, który sprzyja rozwojowi projektów o podwyższonym ryzyku, z ograniczonym dostępem do finansowania bankowego. Kluczowe jest, aby zbudować europejską instytucję, która dysponować będzie środkami i odpowiednimi mechanizmami przekazywania funduszy i kontroli nad ich wydatkowaniem. Proces powstania tego typu instytucji europejskiej powinien zainicjować Polski Fundusz Rozwoju.

Finansowanie podmiotów w formule venture capital/private equity mogłoby być realizowane w dwóch wariantach.

Pierwszym z nich jest utworzenie międzynarodowego funduszu, który mógłby działać w formule zbliżonej do NATO Innovation Fund, w ramach którego 23 kraje członkowskie zadeklarowały łącznie 1 mld EUR kapitału na rozwój innowacyjnych spółek w obszarze deep tech w Europie.

Drugim wariantem, jest stworzenie w kilku krajach Europy Środkowo- Wschodniej funduszy venture capital/private equity inwestujących w podmioty z Ukrainy. Każdy z wariantów wymagałby pozyskania odpowiednich środków finansowanych oraz znalezienia doświadczonego zespołu inwestycyjnego.

Finansowanie w obu wariantach zapewnić mogłyby lokalne instytucje rozwoju oraz EBRD czy EIF.

Docelowo w Ukrainie powstać powinna instytucja w obszarze działalności zbliżonym do Polskiego Funduszu Rozwoju/PFR Ventures, inwestująca samodzielnie w projekty infrastrukturalne, rozwojowe czy podwyższonego ryzyka. Jednocześnie odpowiedniej analizie poddać należałoby system podatkowo-prawny w Ukrainie, wprowadzając sprawdzone rozwiązania ułatwiające inwestowanie za pośrednictwem instrumentów kapitałowych. Polski Fundusz Rozwoju mógłby aktywnie uczestniczyć w tworzeniu lokalnej instytucji rozwoju na Ukrainie oraz przekazującej know-how

Rozważając możliwości wykorzystania mechanizmów gospodarki rynkowej do wspierania zrównoważonego rozwoju gospodarczego i wzrostu dobrobytu ludności, należy myśleć w perspektywie co najmniej kliku lub kilkunastu lat. Jednym z takich mechanizmów jest rynek obligacji zabezpieczonych, w szczególności rynek listów zastawnych.

Uruchomienie rynku listów zastawnych w Polsce realizuje co najmniej trzy ważne cele:

1. zapewnia bezpieczeństwo długookresowym oszczędnościom co automatycznie oznacza wspieranie zrównoważonego rozwoju,
2. zwiększa stabilność systemu finansowego,
3. zwiększa wiarygodność rynku kapitałowego.

Stymulacja oszczędności długoterminowych

Po pierwsze, listy zastawne mogą stanowić instrument stymulujący długookresowe oszczędności ponieważ są to najbezpieczniejsze długoterminowe obligacje zabezpieczone najzdrowszymi hipotekami. Kryzysy finansowe potwierdziły wiarygodność listów zastawnych. Trudno byłoby znaleźć lepszą alternatywę dla bezpiecznego ulokowania oszczędności niż listy zastawne. Trudno zrozumieć, dlaczego wartość rynku listów zastawnych Polsce jest skrajnie niska, kilkadziesiąt razy niższa niż w Danii, Niemczech, Szwecji, Francji czy Hiszpanii.

W obecnych uwarunkowaniach wskazane byłoby stymulowanie zamiany depozytów krótkookresowych na listy zastawne przez klientów banków, szczególnie klientów detalicznych. Bank mógłby no oferować klientom detalicznym zamianę ich krótkookresowych depozytów na listy zastawne 4 – 10 letnie, oprocentowane na średnim poziomie depozytów terminowych. Skarb Państwa powinien natomiast stymulować ten proces gwarancjami antyinflacyjnymi, podobnie jak to czyni z 4- i 10-letnimi obligacjami państwowymi, których oprocentowanie zależy od wskaźnika CPI.

Wzrost stabilności i wiarygodności sektora bankowego

Po drugie, ważnym argumentem za uruchomieniem rynku listów zastawnych w Polsce jest wzrost stabilności sektora bankowego.

Bankructwa banków w USA i problemy Credit Suisse pokazują jak istotna jest kwestia utraty stabilności systemu bankowego. Banki znalazły się w sytuacji kryzysowej, ponieważ nie przewidziały konsekwencji wzrostu stóp procentowych. Ryzyko kryzysu bankowego pogłębia w Polsce fakt skrajnego niedopasowania terminów zapadalności aktywów i pasywów w bankach. W obecnej sytuacji należy jak najszybciej zmieniać krótkookresowe finansowanie nie tylko na długookresowe, ale na takie które w przypadku „runu na banki” będą stanowiły tarczę antykryzysową. Takie działanie dodatkowo zmniejszy poziom ryzyka
związanego z potrzebą awaryjnego uruchomienia nadzwyczajnego wsparcia płynnościowego przez bank centralny, a dodatkowo w nadzwyczajnych przypadkach osłabi ryzyko podejmowania działań nadzwyczajnych ze strony państwa w ramach przepisów ustawy o rekapitalizacji banków i wsparciu płynnościowym. Oznacza to, że w bankach polskich powinna następować zamiana krótkookresowych pasywów na instrumenty dłużne, których nie można wycofać przed terminem ich wykupu.

W celu uruchomienia rynku listów zastawnych należy po pierwsze zapewnić popyt, a po drugie zagwarantować ich podaż.

Rekomendacja: Jak uruchomić rynek detalicznych listów zastawnych w Polsce?

1. Popyt powinien być w obecnych uwarunkowaniach głównie krajowy, ponieważ sprzedaż listów zastawnych zagranicznym inwestorom mogłaby zwiększyć nadpłynność krajowego sektora bankowego i działać proinflacyjnie.

2. Należy kreować popyt detaliczny. Warto rozważyć analogiczne uprzywilejowanie oszczędności lokowanych w listy zastawne jak w rządowym programie oszczędności mieszkaniowych (gwarancje antyinflacyjne ze strony Skarbu Państwa).

3. Aby uruchomić popyt detaliczny należy:
• zróżnicować ofertę pod względem okresów zapadalności (5, 6, … 10 -letnich);
• oferować listy zastawne o niskim nominale, np. 1 tys. zł;
• zaproponować nabywcom gwarancje antyinflacyjne;
Banki mogłyby np. oferować klientom detalicznym listy zastawne oprocentowane na stałą lub zmienną stopę na poziomie oprocentowania obecnych lokat terminowych. Oszczędności lokowane w listy zastawne posiadałby jednak dodatkowe gwarancje antyinflacyjne.

4. Popyt ze strony nabywców instytucjonalnych, szczególnie banków, może zostać wykreowany dodatkowo przez zwolnienie inwestycji w listy zastawne z podatku bankowego, zakupy przez NBP, lub/i BGK. Skup listów zastawnych przez banki z tej samej grupy kapitałowej co ich emitent powinien być docelowo ograniczony, mimo iż w pierwszej fazie budowy rynku listów zastawnych może być uzasadniony.

Bardzo ważne byłoby wspieranie przez regulatorów inwestycji w listy zastawne poprzez politykę limitów dla PPK, OFE oraz FIO/FIZ oraz ZUS.

Aby zagwarantować podaż listów zastawnych konieczne jest nałożenie przez KNF obowiązku na banki uniwersalne domykania luki terminowej instrumentami dłużnymi, w szczególności listami zastawnymi.
Stymulowanie podaży listów zastawnych powinna wynikać z działań profilaktycznych Komisji Nadzoru Finansowego na rzecz wzrostu stabilności sektora bankowego poprzez stopniowe zmniejszanie dysproporcji w okresach zapadalności aktywów i pasywów banków oraz zwiększania udziału listów zastawnych w pasywach banków. Środkiem realizacji tego celu może być wskaźnik finansowania długoterminowego (WFD), który jest ilorazem wartości długoterminowych obligacji do portfela kredytów mieszkaniowych. Reasumując, obecnie ze względu na wysokie zyski sektora oraz relatywnie stabilną
sytuację na rynkach finansowych nadarza się okazja, żeby nowy wymóg wprowadzić.

Obszar III: Rekomendacje dotyczące ograniczenia ryzyka w sektorze bankowym

Okrągły stół CRO – Rekomendacje

Celem debaty było omówienie kluczowych ryzyk stojących przed sektorem bankowym w Polsce oraz naszkicowanie rekomendacji związanych z tymi wyzwaniami. Debata objęła kluczowe zagrożenia dla systemu bankowego w Polsce, wskazane wcześniej przez Ekspertów EKF:
• ryzyko geopolityczne i jego wpływ na jakość portfela kredytowego,
• ryzyko stóp procentowych, wpływ na zdolność kredytową klientów,
• sytuacja kapitałowa sektora, związane z nią perspektywy i zagrożenia,

oraz wskazała pożądane kierunki działań, aby sektor bankowy utrzymał stabilność oraz zdolność wspierania gospodarki.

I I. Wzrost bazy kapitałowej polskich banków w świetle ryzyka geopolitycznego i transformacji energetycznej

Wojna w Ukrainie, przerwanie z tego powodu łańcuchów dostaw, wysokie ceny energii, nie przełożyły się jeszcze istotnie na wzrost ryzyka w portfelu kredytowym klientów korporacyjnych.
Racjonalnym jest jednak oczekiwanie, że pełne ujawnienie strat kredytowych, w wyniku bezpośrednich i pośrednich efektów działań wojennych jeszcze nie nastąpiło.
W sytuacji trwającej wojny, polski sektor bankowy powinien utrzymywać kapitałowe bufory ostrożnościowe na pokrycie ewentualnych negatywnych konsekwencji przeciągania się bądź dalszej eskalacji wojny.
Z kolei w sytuacji zakończenia wojny, wyraźnie deklarowaną aspiracją Polski jest udział w odbudowie Ukrainy. Polski sektor bankowy mógłby odegrać tu wspierającą rolę, biorąc pod uwagę, że ukraiński sektor bankowy jest nieproporcjonalnie mały w relacji do skali gospodarki, populacji i wyzwań związanych z procesem odbudowy Ukrainy po wojnie.
Polski sektor bankowy jednak nie należy do kapitałowo najsilniejszych w Europie, od kilku lat znajduje się w ostatnim kwartylu w UE, a jego względna wielość w stosunku do polskiej gospodarki z kolejnym rokiem staje się coraz mniejsza.
Przy istniejących obecnie ograniczeniach kapitałowych, polski sektor bankowy może stanąć więc przed trudnym pytaniem: które inicjatywy wspierać? Transformację energetyczną polskiej gospodarki? Poprawę produktywności polskich firm wymuszoną demografią Polski? Czy może ekspansję polskich firm chcących znaleźć swoje miejsce wśród tych graczy, którzy podejmą się wyzwania powojennej odbudowy Ukrainy?
Dzisiejsza sytuacja kapitałowa polskiego sektora znacząco ogranicza możliwości ekspansji kredytowej, zwłaszcza w skali wymaganej powyższymi wyzwaniami.
Rekomendacja 1: Redukcja obciążeń fiskalnych i para-fiskalnych, nakładanych na sektor bankowy, do poziomów, które umożliwią tempo wzrostu bazy kapitałowej w polskim sektorze bankowym dostosowane do poziomu wyzwań (transformacja energetyczna, wywołany niekorzystną demografią konieczny wzrost produktywności, odbudowa Ukrainy) przed którymi stoi polska gospodarka.

I II. Ryzyko stóp procentowych a polityka wsparcia kredytobiorców kosztem deponentów

Polska ma obecnie najwyższe nominalne ceny kredytów hipotecznych w Europie, ale jednocześnie realne stopy procentowe są rekordowo niskie, najniższe w Europie. W konsekwencji, realna wartość aktywów, którzy klienci zakupili za kredyt hipoteczny, rośnie szybciej, niż realna wartość kredytu pozostającego do spłaty. Polityka pieniężna istotnie faworyzuje kredytobiorców kosztem deponentów.
Pomimo tego, w 2023 doświadczamy drugi rok wakacji kredytowych, dla klientów, którzy są beneficjentami wzrostu cen aktywów, które zakupili na kredyt, bez względu na faktyczną sytuację dochodową i majątkową tychże klientów.
Powszechne wakacje kredytowe zwiększyły podaż pieniądza w gospodarce, i działały w kontrze do działań polityki pieniężnej ograniczającej wzrost podaży pieniądza przez podwyżki stóp procentowych.
Jednocześnie w sektorze obserwowalny jest wzrost tempa dynamiki pogarszania się jakości kredytów mieszkaniowych, coraz większa liczba kredytów wpada w opóźnienia, często są to klienci, którzy z możliwości wakacji kredytowych nie skorzystali.
Rekomendacja 2: Unikanie mechanizmów powszechnego wsparcia kredytobiorców, typu powszechne wakacje kredytowe, na rzecz instytucjonalnych form wsparcia tych kredytobiorców, którzy znaleźli się w realnej potrzebie (np. poprzez Fundusz Wsparcia Kredytobiorców) bądź indywidualnych form wsparcia (restrukturyzacja zadłużenia) oferowanych przez banki.
Rekomendacja 3: Zapewnienie spójności polityki fiskalnej i monetarnej, tak aby wszyscy klienci sektora bankowego stali się beneficjentami ponownie trwale niskiej inflacji.

III. Sytuacja kapitałowa sektora, pozostałe perspektywy i zagrożenia
W ubiegłym roku, dzięki współdziałaniu sektora publicznego (BFG) i prywatnego (duże banki poprzez SOBK) zlikwidowano kluczowe ryzyko systemowe w postaci niekontrolowanego upadku Getin Banku, i związanej z tym wypłaty depozytów gwarantowanych przez BFG.
Obciążyło to jednak istotnie fundusze własne sektora, dotknięte i tak dość mocno przez rezerwy CHF czy negatywną wycenę obligacji skarbowych.
Polska jest dziś jedynym krajem w regionie, w którym instytucje państwa nie poradziły sobie systemowo z problemem walutowych kredytów hipotecznych. Aktualne pozostaje, dyskutowane w ubiegłym roku, ryzyko związane z rosnącą liczbą klientów szukających na drodze sądowej możliwości uchylenie się od skutków umów obarczonych ryzykiem (hipoteczne kredyty walutowe CHF). Spory te w coraz większej skali obciążają wyniki i pozycję kapitałową banków posiadających portfele kredytów walutowych. Klienci ci, na drodze sądowej uzyskują korzyści istotnie przekraczające ekonomiczne konsekwencje sytuacji, w której zamiast kredytu w CHF wzięliby kredyt w PLN.
To zaś rodzi pokusę nadużycia u kredytobiorców złotowych, np. poprzez kwestionowanie osadzonego w BMR wskaźnika WIBOR.
Od kilku lat na EKF rozmawiamy przy okazji m.in. okrągłego stołu CRO o nadmiernej ekspozycji sektora na obligacje skarbu państwa i związanym z tym ryzyku stopy procentowej w księdze bankowej. W skrajnym przypadku prowadzi to do tzw. pętli rządowo-bankowej. Brak pieniędzy z KPO powoduje dodatkową presję wzrostu zadłużenia na lokalnym rynku. Upadki amerykańskich banków regionalnych pokazały, że nie można zapominać o ryzyku stopy procentowej w księdze bankowej.
Jak już wspomniano wcześniej, polski sektor bankowy nie należy do kapitałowo najsilniejszych w Europie, od kilku lat znajduje się w ostatnim kwartylu w UE, a jego względna wielość w stosunku do polskiej gospodarki z kolejnym rokiem staje się coraz mniejsza.
Trwale obserwowana tendencja braku zdolności systematycznego wypracowania stopy zwrotu z kapitału przekraczającej jego koszt, oraz ciążące nad sektorem niepewności prawno-regulacyjne, istotnie wpływają na zdolność, i ewentualne koszty, do pozyskiwania kapitału z zewnątrz (emisja akcji, MREL, AT1).
Rekomendacja 4: Ustawowa likwidacja rosnących zachęt systemowych do wykorzystania przez kredytobiorców pokusy nadużycia, takich jak: nieuzasadnione wzbogacanie się kredytobiorców CHF względem kredytobiorców PLN czy kwestionowanie wskaźników stóp procentowych opartych o regulacje unijne.
Rekomendacja 5: Usunięcie regulacji zaburzających mechanizmy rynkowe na rynku skarbowych papierów wartościowych powodujących narastające ryzyko tzw. pętli rządowo-bankowej. Zwiększenie dywersyfikacji bazy inwestorskiej skarbowych papierów wartościowych.

WZROST PRZEJRZYSTOŚCI FINANSÓW PUBLICZNYCH POŁĄCZONY ZE ZRÓWNOWAŻONĄ POLITYKĄ FISKALNĄ PAŃSTWA

Ankietowani eksperci* w tych obszarach wskazują na potrzebę podjęcia działań nakierowanych na:

• Zwiększenie transparentności finansów publicznych, tak aby oficjalne dane w pełni odzwierciedlały stan finansów państwa;
• Stopniowe ograniczanie deficytu sektora finansów publicznych, aby hamować tempo wzrostu zadłużenia oraz kosztów jego obsługi;
• Przywrócenie do działania reguł fiskalnych i oparcie ich na definicjach Eurostatu długu i wydatków publicznych, tak aby wzrost wydatków państwa ujęty był w ramy zapewniające stabilność finansów publicznych w długim okresie;
• Przywrócenie mechanizmów zapewniających adekwatne wpływy budżetom samorządów, umożliwiające im dostarczanie usług publicznych na właściwym poziomie;
• Zmianę struktury wydatków finansów publicznych poprzez redukcję transferów socjalnych przy podniesieniu nakładów na cele prorozwojowe (edukacja, zdrowie, infrastruktura).

ZAPEWNIENIE WYŻSZEJ PRZEWIDYWALNOŚCI I STABILNOŚCI REGULACJI SPRZYJAJĄCYCH POPRAWIE KLIMATU DLA INWESTYCJI PRYWATNYCH

Na tym polu eksperci wskazują na potrzebę działań nakierowanych na:

• Odpolitycznienie gospodarki i zmniejszenie obciążeń przedsiębiorców;
• Powrót do prywatyzacji gospodarki, z wyłączeniem tylko aktywów operatorów systemu przesyłowego (gaz, energia elektryczna, paliwa płynne) oraz infrastruktury komunikacyjnej;
• Stymulowanie – finansowanej głównie przez sektor prywatny – przebudowy systemu energetycznego Polski;
• Większą stabilność regulacji, umożliwiającą przeprowadzenie wiarygodnego rachunku ekonomicznego np. w kontekście inwestycji.

KOORDYNACJA POLITYKI FISKALNEJ I MONETARNEJ SPRZYJAJĄCA PROCESOM DEZINFLACYJNYM I POPRAWIE WIARYGODNOŚCI POLITYKI ANTYINFLACYJNEJ

Postulujemy w szczególności:

• Odpolitycznienie i przywrócenie wiarygodności banku centralnego;
• Skoordynowanie polityki fiskalnej i monetarnej w celu walki z inflacją – w tym zaprzestanie generowania nowych wydatków bez pokrycia w dochodach finansów publicznych;
• Lepszą komunikację instytucji rządowych z rynkami.

ZAPRZESTANIE SPORÓW Z UE I URUCHOMIENIE NAPŁYWU ŚRODKÓW Z KPO I SPRAWNE WYKORZYSTANIE FUNDUSZY W PROJEKTACH INWESTYCYJNYCH

Postulujemy w szczególności:.

• Akceptację wymaganych przez UE i polską Konstytucję zmian dotyczących praworządności;
• Osiągnięcie kompromisu z UE i szybkie uruchomienie programów umożliwiających transfer środków unijnych do gospodarki, w tym KPO.

WYPRACOWANIE POLITYKI IMIGRACYJNEJ SPRZYJAJĄCEJ ZRÓWNOWAŻONEMU ROZWOJOWI KRAJU

Procesy demograficzne zachodzące w kraju skutkują systematycznym kurczeniem się liczby osób w wieku produkcyjnym. Obok polityk nakierowanych na wzrost poziomu aktywności zawodowej niezbędne jest wypracowanie wyważonej polityki imigracyjnej, czerpiącej z dorobku krajów prowadzących taką politykę od dekad, w tym zabezpieczającej przed popełnieniem błędów, które popełniły inne kraje. Brak polityki migracyjnej oznaczałby, że imigracja dokonywać się będzie żywiołowo, generując trudne do przewidzenia ryzyka dla systemu społecznego, edukacyjnego, ekonomicznego oraz dla bezpieczeństwa kraju.

* W maju 2023 Europejski Kongres Finansowy prowadził badania ankietowe poprzedzające przygotowanie Makroekonomicznych wyzwań i prognoz dla Polski – edycja XI, czerwiec 2023. Odpowiedzi przekazało 36 wybitnych polskich ekonomistów.

Do głównych wyzwań technologicznych i IT stojących przed polską bankowością w horyzoncie 2023 –2026 zalicza się następujące zagadnienia:

1. Realizacja wartości z chmury – w aspekcie efektywności i korzyści biznesowych oraz potencjalnego zwiększania poziomu bezpieczeństwa w całej organizacji.
2. Wykorzystanie sztucznej inteligencji w procesach wewnętrznych i usługach bankowych wraz z wypracowaniem rekomendacji sektora finansowego jako wkładu do przygotowania niezbędnych regulacji obszaru AI.
3. Zapewnienie ciągłości działania, w tym cyberbezpieczeństwa –jako fundamentów działalności banków, z naciskiem na odporność na cyberterroryzm i fizyczne bezpieczeństwo danych.

W OBSZARZE REALIZACJI WARTOŚCI Z CHMURY REKOMENDUJEMY:

1. Trwałe umiejscowienie chmury w strategii banków w celu wykorzystywania przetwarzania chmurowego w obszarach, w których przynosi ono najwięcej wartości dla organizacji. Odejście od mierzenia wartości jedynie za pomocą oszczędności kosztowych.
2. Uzyskanie efektu skali i synergii poprzez szerszą adopcję rozwiązań chmurowych w działaniach banków.
3. Dostosowanie organizacji, nie tylko w obszarze IT, do modelu zarządzania chmurą – szczególnie w obszarze utrzymania oraz finansów (w tym modele FinOps).

W OBSZARZE WYKORZYSTANIA SZTUCZNEJ INTELIGENCJI W PROCESACH WEWNĘTRZNYCH I USŁUGACH BANKOWYCH REKOMENDUJEMY:

1. Wypracowanie na drodze dialogu pomiędzy bankami i nadzorcami, skutecznych regulacji w obszarze zastosowania sztucznej inteligencji w procesach biznesowych banków oraz ich sprawna implementacja w środowisku bankowym.
2. Celowane zwiększenie nakładów finansowych na inwestycje związane z rozwojem usług i procesów wykorzystujących AI, które umożliwią skuteczne konkurowanie na rynku krajowym i europejskim.
3. Wykorzystanie możliwości sektorowych centrów usług wspólnych w obsłudze wystandaryzowanych, regulacyjnych zadań, w celu zredukowania indywidualnych obciążeń banków w tych obszarach (np. AML, KYC, PSD).

W OBSZARZE ZAPEWNIENIA CIĄGŁOŚCI DZIAŁANIA ORAZ CYBERBEZPIECZEŃSTWA REKOMENDUJEMY:

1. Wykorzystanie fizycznego rozproszonego przetwarzania danych w celu zapewnienia odporności infrastruktury informatycznej banków.
2. Uzyskanie synergii w przeciwdziałaniu nasilonym zagrożeniom w obszarze cyberbezpieczeństwa poprzez wykorzystanie sektorowych rozwiązań organizacyjno-technicznych – takich jak np. centra usług wspólnych – jako sposobu skutecznej ochrony rynku oraz klientów.
3. Aktualizacja istniejących i opracowanie nowych procedur bezpieczeństwa i ciągłości działania na poziomie banku, sektora oraz kraju; w zakresie odporności na cyberterroryzm i zapewnienia fizycznego bezpieczeństwa danych. Przeprowadzanie okresowych audytów i pełnych testów odporności organizacji.

W świecie, w którym podmioty często nie mają świadomości w jakich nadrzędnych procesach uczestniczą, kluczowe jest zidentyfikowanie i monitorowanie współzależności między organizacjami – tak, żeby uniknąć międzysystemowego efektu domina. Dotyczy to nie tylko sektora finansowego, ale całej gospodarki. Takie podejście do zarządzania bezpieczeństwem widać w elementach trwającej ofensywy legislacyjnej UE – zwłaszcza w rozporządzeniu DORA oraz w dyrektywach NIS2 i CER, które postawiły kolejne wyzwania przed sektorem finansowym.

Demokratyzacja technologii, skutkująca m.in. powszechnym dostępem do generatywnej sztucznej inteligencji i innych narzędzi zasilanych mocą chmury obliczeniowej, zmusza nas do jak najszybszego oswojenia technologii zabezpieczających przed użyciem osiągnięć techniki w złej wierze. Dotyczy to szczególnie ochrony tożsamości, która w erze uczłowieczenia technologii nabiera szczególnego znaczenia. Tutaj jest duża praca do wykonania, szczególnie w obszarze legislacyjnym.

Cyberbezpieczeństwo to gra zespołowa. Żaden podmiot obecnie nie jest w stanie samodzielnie sprostać wyzwaniom w zakresie cyberbezpieczeństwa, choćby w zakresie wdrożenia sektorowych rozwiązań opartych o nowe technologie. Należy więc kontynuować integrację działań na rzecz szybkiego ich wdrażania.

Rekomendowane działania strategiczne i operacyjne

1. Wskazano na duże korzyści ze stosowania weryfikacji behawioralnej do ochrony klientów i przeciwdziałania cyberprzestępczości. W celu wykorzystania pełnego potencjału wymagana jest ścisła współpraca pomiędzy uczestnikami rynku finansowego oraz wsparcie regulatorów (KNF i UODO) w celu umożliwienia wymiany profili biometrycznych klientów lub budowy centralnej bazy do ochrony jako dodatkowego środka bezpieczeństwa. Wskazany jest także dialog z regulatorami w zakresie dodatkowych zgód Klientów na dodatkowe mechanizmy bezpieczeństwa, w szczególności opcja włączenia domyślnego z możliwością wyłączenia przez Klienta. Obecnie bardzo ważna jest także kontynuacja i promocja takich rozwiązań wśród klientów.
2. Wskazano również na potrzebę ścisłej współpracy przy opracowaniu mechanizmów weryfikacji skuteczności mechanizmów biometrycznych i opartych na sztucznej inteligencji i uczeniu maszynowym. Staje się to szczególnie pilne w świetle udostępnienia szerokiemu gronu odbiorców technologii takich jak generatywna sztuczna inteligencja, pozwalających na tworzenie i naśladowanie np. głosu lub obrazu w kanałach zdalnych.
3. Związek Banków Polskich będzie kontynuować dialog w powyższym zakresie z administracją rządową, w celu wypracowania odpowiedniej ścieżki prawnej i instytucjonalnej współpracy.
4. Uczestnicy sektora (w szczególności banki i instytucje pośredniczące) powinni już teraz rozpocząć pracę nad planem wdrożenia mechanizmów umożliwiających działanie w rzeczywistości Quantum Computing i AI. Należy liczyć się z tym, że w perspektywie 5-10 lat technologię zabezpieczeń, które są stosowane dzisiaj, nie będą już wystarczające.
5. Nadchodzące regulacje w zakresie sztucznej inteligencji (AI Act i Data Act), operatorów kluczowych
(NIS2 – Network and Information Security Directive) oraz krytycznych (CER – Critical Entity Resilience Act) wymagają przygotowania sektora do spełnienia nowych wymagań oraz harmonizacji raportowania. Rekomendowana jest harmonizacja regulacji w zakresie zapewnienia cyfrowej odporności sektora finansowego (DORA, NIS2, KSC) oraz opracowanie wytycznych i zapewnienie wsparcia dla legislatorów, aby adopcja regulacji unijnych była prowadzona zgodnie z ich duchem i zamiarem oraz dalsze wsparcie w przygotowaniu rekomendacji dotyczących wspólnych projektów regulacyjnych standardów technicznych dotyczących zasad dotyczących testowania odporności cyfrowej, zasad identyfikacji oraz klasyfikacji incydentów ICT a także wymiany informacji w tym zakresie. (podtrzymana rekomendacja z zeszłego roku).
6. Obszarami, które wymagają szczególnej uwagi z perspektywy standardów lub wytycznych sektorowych są: zapewnienie a) odpowiednich zasobów ludzkich do wdrożenia wymagań oraz b) spójnego podejścia do analizy i weryfikacji łańcucha dostaw – w szczególności uspójnienia wymagań/zapisów umownych dla dostawców sektorowych.
7. Wskazano na potrzebę współpracy międzysektorowej w ochronie danych klientów, szczególnie w świetle coraz większej skali przetwarzania danych identyfikacyjnych poza środowiskiem banku, przez takie sektory jak np. medyczny, czy telekomunikacyjny.
8. Bardzo istotne jest przyspieszenie adopcji rozwiązań sektorowych w zakresie nowych technologii. Żaden podmiot obecnie nie jest w stanie samodzielnie sprostać wyzwaniom w zakresie cyberbezpieczeństwa. Należy więc kontynuować integrację działań na rzecz szybkiego ich wdrażania poprzez, m.in.: dalszy rozwój kompetencji FinCERT.pl – BCC ZBP jako Centrum Wymiany i Analiz Informacji (ISAC) dla sektora finansowego, a także jego koordynacyjnej roli w zakresie działań związanych z wykrywaniem i przeciwdziałaniem przestępstwom popełnianym na szkodę instytucji finansowych lub ich klientów, oraz tworzenie Sektorowego Centrum Usług AML (projekt KIR SA i ZBP) (podtrzymana rekomendacja z zeszłego roku).

Rynek kredytów mieszkaniowych doświadcza dynamicznych zmian, w tym w zakresie ryzyk prawnych i finansowych. Materializacja ryzyka walutowego, a następnie zmiennej stopy procentowej sprawiła, że konsumenci, w szczególności reprezentowani przez kancelarie prawne kwestionują niektóre postanowienia umów kredytów mieszkaniowych jako niedozwolone (abuzywne). W szczególności podważane są zapisy w zakresie umów kredytów waloryzowanych/indeksowanych/denominowanych do franków szwajcarskich. Kredytobiorcy starają się nie tylko podważyć część zapisów tych umów, lecz także unieważnić je w całości.

Ważne jest, że w momencie zawierania tych umów konsumenci ich nie kwestionowali, a następnie wykonywali je w dobrej wierze. We wcześniejszym okresie orzecznictwo polskich sądów choć było zróżnicowane, to w znaczącej części podzielało argumenty banków. To zmieniło się w związku z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej powstałym w wyniku udzielania odpowiedzi na pytania prejudycjalne sądów w tzw. sprawach frankowych i uległo niekorzystnym zmianom w stosunku do kredytodawców, co skutkuje poważnymi konsekwencjami dla sektora bankowego.

W rezultacie może to mieć negatywne skutki dla konsumentów, w tym ograniczenie długoterminowej działalności kredytowej przez banki. Z tego względu należy podjąć działania, aby sytuacja dotycząca kredytów mieszkaniowych waloryzowanych/indeksowanych /denominowanych do franków szwajcarskich, nie powtórzyła się w przyszłości.

Banki, które finansują kredyty przede wszystkim ze środków depozytowych swoich klientów ponoszą wobec nich odpowiedzialność za bezpieczeństwo powierzonych depozytów. Udzielanie długoterminowych kredytów z ryzkiem, że nowo zawierane umowy kredytu mieszkaniowego mogą być w przyszłości również kwestionowane, generuje ryzyko wykraczające poza skutki bezpośrednio związane z unieważnianiem tych umów. To może zagrażać stabilności polskiego systemu finansowego i gospodarczego. Ryzyko jest tym większe, im dłuższy jest okres kredytowania, co jest charakterystyczne dla kredytów mieszkaniowych. Dlatego szczególnie udzielanie kredytów mieszkaniowych powinno być objęte szczególną atencją, aby te ryzyka były co najmniej zminimalizowane.

Powyższe problemy były przedmiotem dyskusji zorganizowanej przez Klub Odpowiedzialnych Finansów przy EKF podczas XIII Europejskiego Kongresu Finansowego. Przedstawiciele regulatorów rynku finansowego, banków oraz sektora konsultingu omawiali ryzyka prawne w zakresie udzielania kredytów mieszkaniowych. Uczestnicy tej dyskusji wyrazili przekonanie, że obecną sytuację może w znaczącym stopniu poprawić przygotowanie standardowej umowy kredytu mieszkaniowego. Nie ma jednak gwarancji, że będzie to w pełni wystarczające, gdyż na przestrzeni czasu mogą pojawić się nowe okoliczności i związane z nimi ryzyka.

W trakcie dyskusji uznano, że zmiana na rynku kredytów mieszkaniowych oferowanych konsumentom powinna obejmować szerszy zakres działań. Zasadne jest także podjęcie działań zmierzających do zmiany otoczenia prawnego poprzez zmianę ustaw, w tym ustawy z dnia 23 marca 2017 r. kredycie hipotecznym oraz nadzorze nad pośrednikami kredytu hipotecznego i agentami oraz ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny. W ramach transpozycji Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/17/UE z dnia 4 lutego 2014 r. w sprawie konsumenckich umów o kredyt związanych z nieruchomościami mieszkalnymi i zmieniająca dyrektywy 2008/48/WE i 2013/36/UE oraz rozporządzenie (UE) nr 1093/2010 oraz Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich w wyżej wymienionych ustawach możliwe są zmiany, aby został zagwarantowany słuszny interes przedsiębiorców przy poszanowaniu praw konsumentów, w szczególności w zakresie skutków istnienia klauzul abuzywnych w umowach z konsumentami, które jak się wydaje naruszają zasadę proporcjonalności i godzą w słuszne interesy przedsiębiorców.

W związku z powyższym XIII Europejski Kongres Finansowy, zgodnie z konkluzjami zgłoszonymi w dyskusji na temat ryzyka prawnego kredytów mieszkaniowych, zorganizowanej przez Klub Odpowiedzialnych Finansów przy EKF, rekomenduje następujące działania, które mogą poprawić sytuację na rynku kredytów mieszkaniowych:

• opracowanie w porozumieniu z interesariuszami wzorców standardowej umowy kredytu mieszkaniowego oprocentowanego według stałej stopy procentowej i zmiennej stopy procentowej,
• uzależnienie rodzajów kredytu mieszkaniowego dostępnych dla danego klienta od stopnia rozumienia przezeń ryzyka wiążącego się z długoterminowymi kredytami mieszkaniowymi,
• uszczegółowienie minimalnego zakresu informacji przekazywanej konsumentowi przed zawarciem umowy
  kredytu mieszkaniowego oraz w okresie jej wykonywania i spłaty,
• zainicjowanie działań w celu rozpoczęcia procesu ustawodawczego dotyczącego zmiany ustawy z dnia 23 marca 2017 r. o kredycie hipotecznym oraz nadzorze nad pośrednikami kredytu hipotecznego i agentami w zakresie uszczegółowienia przepisów dotyczących, w szczególności rekompensaty należnej kredytodawcy z tytułu przedterminowej spłaty części lub całości kredytu mieszkaniowego oprocentowanego według stałej stopy procentowej w celu stworzenia otoczenia prawnego umożliwiającego szersze oferowanie kredytów mieszkaniowych o stałej lub okresowo stałej stopie procentowej przekraczającej okres 5 lat,
• zainicjowanie działań w celu rozpoczęcia procesu ustawodawczego dotyczącego zmiany przepisów ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny w pełni odzwierciedlających zasadę proporcjonalności w zakresie naruszenia przepisów dot. nieuczciwych warunków w umowach z konsumentami wynikającą z art. 8b Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich.

Opracowanie, przyjęcie i wdrożenie przez rząd pakietu działań ukierunkowanych na podniesienie wiarygodności ekonomicznej Polski.

Od roku 2019, ze szczególnym nasileniem w latach 2022-2023, dokonuje się wyraźne obniżenie wiarygodności ekonomicznej naszego Państwa. A to oznacza podwyższoną wrażliwość polskiej
gospodarki na wszelkiego rodzaju zakłócenia, w tym zewnętrzne szoki podażowe. W rezultacie pogarszają się warunki prowadzenia działalności gospodarczej – rosną koszty i obniża się efektywność. Jednocześnie utrzymuje się niska skłonność do inwestowania w przedsiębiorstwach krajowych. Łącznie przyczynia się to do niskiej dynamiki produktywności, co zwiększa ryzyko utrzymania się niskiej dynamiki wzrostu gospodarczego w kolejnych latach.

Konieczne działania powinny w szczególności dotyczyć:

• konsolidacji finansów publicznych, poprzez zdecydowane ograniczenie skali publicznego finansowanie
  pozabudżetowego i faktyczne respektowanie ustawowych reguł fiskalnych oraz przywrócenie konstytucyjnej rangi budżetowi państwa jako podstawowego planu finansowego państwa;
• stabilizowania systemu finansowego, poprzez konsekwentne zdefiniowanie i przestrzeganie reguł makrostrożnościowych, zmniejszenie ciężarów podatkowych banków (tak, żeby przestały one odbiegać od obciążeń w innych krajach i zachęcać banki do lokowania aktywów w obligacje skarbowe, kosztem kredytów dla przedsiębiorstw i gospodarstw domowych) oraz zaniechanie doraźnych ingerencji w system podatkowy;
• systematyczną dbałość o prawną ochronę obiegu gospodarczego, w tym skuteczne zwalczanie nielegalnej i nieuczciwej konkurencji oraz przeciwdziałanie postępującej kartelizacji